Οι κανόνες της συζήτησης

Όσο φυσική, αυθόρμητη και απρόβλεπτη ενίοτε κι αν “ακούγεται” όμως μια συζήτηση, υπάρχουν ωστόσο ορισμένες συμβάσεις που – εν γνώσει ή εν αγνοία τους – ακολουθούν οι συμμετέχοντες για να μπορεί η συζήτηση να πραγματωθεί και να εκτυλιχτεί.

Δεν θα ήταν υπερβολή να επιχειρήσει κανείς μια παρομοίωση της ‘συζήτησης’ με μια παρτίδα σκάκι. Όπως στο σκάκι έτσι και στη συζήτηση παρατηρείται μια εισαγωγή, το ξεκίνημα της συζήτησης, ακολουθεί ο κορμός και έπειτα το τέλος, η λήξη δηλαδή «του παιχνιδιού». Οι συμμετέχοντες αναλύουν τα δεδομένα τους, σκέπτονται, κρίνουν, κάνουν εν συνεχεία ο καθένας τις κινήσεις του, σεβόμενοι συγκεκριμένους κανόνες που φαίνονται να ισχύουν κατά τη εξέλιξη του διαλόγου. Ωστόσο, μια επιτυχημένη συζήτηση δεν έχει αυστηρά προδιαγεγραμμένη μορφή όπως μια παρτίδα επαγγελματικό σκάκι. Αντίθετα η συζήτηση, είναι μια δυναμική μορφή επικοινωνίας, με στόχο είτε την ανταλλαγή πληροφοριών, είτε απλά και μόνο την ικανοποίηση της έμφυτης επικοινωνιακής μας ανάγκης. Επιπλέον – σημαντικό να το θυμόμαστε – μια επιτυχημένη συζήτηση δεν έχει νικητές και ηττημένους – εκτός βέβαια εάν πρόκειται για φιλονικία!

Τα τελευταία χρόνια, οι ανθρωπιστικές επιστήμες μεταξύ των οποίων και η λογοθεραπεία, έχουν εστιάσει στο θέμα ‘συζήτηση’ προσπαθώντας να εντοπίσουν και να διατυπώσουν τους κανόνες του «παιχνιδιού» – και ενδεχομένως να τους χρησιμοποιήσουν για θεραπευτικούς σκοπούς. Θεωρούν, λοιπόν, ότι προκειμένου να εξελιχθεί μια επιτυχημένη συζήτηση, πρέπει να ισχύει μια σειρά προϋποθέσεων:

• Καταρχήν, κάθε συνομιλητής θα πρέπει να έχει δυνατότητα συμμετοχής και έκφρασης. Κανένας δεν μονοπωλεί τη συζήτηση, κανένας δεν επεμβαίνει συνεχώς διακόπτοντας τα λόγια άλλων. Η επιλογή της σιωπής ή της έκφρασης θα πρέπει να είναι άποψη, προϊόν συνειδητής στάσης απέναντι στην εξέλιξη της συζήτησης.

• Η χρήση του κατάλληλου επικοινωνιακού κώδικα είναι επίσης σημαντική. Το ακαδημαϊκό ύφος σίγουρα αναμένεται από κάποιον καθηγητή που συνομιλεί με τους φοιτητές του. Το ίδιο ύφος όμως ακούγεται τουλάχιστον ‘αστείο’, όταν το ίδιο πρόσωπο απευθύνεται στο πεντάχρονο γιο του που παίζει στην άμμο με το κουβαδάκι του.

• Προϋπόθεση μιας επιτυχημένης συζήτησης είναι η προσοχή και το ενδιαφέρον των συνομιλητών. Όλοι λίγο-πολύ έχουμε ‘πιάσει’ τον εαυτό μας να ονειροπολεί κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης, να γνέφει συγκαταβατικά χωρίς να προσέχει ή να αιφνιδιάζεται από κάποια ερώτηση που του απευθύνεται άμεσα σε ανύποπτο χρόνο.

• Το προς συζήτηση θέμα προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη σχέση των συνομιλητών. Ο ‘καιρός’ για παράδειγμα προσφέρεται για συζήτηση σε μια στάση λεωφορείου ή σε μια αίθουσα αναμονής. Στους ίδιους χώρους, εντούτοις, δεν αναλύονται συνήθως ‘σοβαρά’ θέματα, όπως κάποιο πρόβλημα υγείας που μας απασχολεί έντονα.

• Οι εναλλαγές των θεμάτων κατά τη συζήτηση και το κλείσιμό της γίνονται με τρόπο ομαλό και όχι απότομα. Με ρητή δήλωση ή με μη λεκτικά στοιχεία (όπως ένα κοίταγμα στο ρολόι) προϊδεάζουμε, συνήθως, τους συνομιλητές μας για την ανάγκη αλλαγής θέματος ή την ενδεχόμενη αποχώρηση μας.

Οι βασικοί αυτοί επικοινωνιακοί κανόνες είναι αποτέλεσμα κοινωνικής εμπειρίας και λίγο – πολύ γνωστοί σε όλους. Συνήθως περνούν απαρατήρητοι στις συζητήσεις μας, καθώς η χρήση τους καταλήγει να είναι αυθόρμητη, σχεδόν αυτόματη. Στις περιπτώσεις όμως εκείνες όπου κάποιο γλωσσικό πρόβλημα (εξελικτικό ή επίκτητο) δυσκολεύει τη συμμετοχή του ατόμου σε συζητήσεις, η αναζήτηση και η ανάλυση των κανόνων αυτών κρίνεται ίσως περισσότερο σκόπιμη.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, εκτός από την άμεση θεραπευτική αγωγή λόγου που απευθύνεται στο ίδιο το άτομο, εξίσου σημαντική είναι και η συμβουλευτική αγωγή, ενημέρωση και καθοδήγηση της οικογένειας και των ανθρώπων του άμεσου περιβάλλοντος σε θέματα επικοινωνίας. Στόχος είναι, με τη βοήθεια του ειδικού, να εντοπιστούν τα στοιχεία εκείνα που παρεμποδίζουν τη συμμετοχή του ατόμου στη συζήτηση και να αντιμετωπιστούν στη συνέχεια με κατάλληλους χειρισμούς από τους ‘εκπαιδευμένους’ πια συνομιλητές του. Αξιοποιείται έτσι στο μέγιστο δυνατό βαθμό το επικοινωνιακό δυναμικό του ατόμου. Επιπλέον, διευκολύνεται η πρόσβαση, η ένταξη και η συμμετοχή του σε συζητήσεις. Επιτυχία θεωρείται το να μην απομονωθεί το άτομο, και να νιώσει ψυχικά υγιές. Το τελευταίο άλλωστε αποτελεί και τον απώτερο στόχο κάθε θεραπευτικού προγράμματος.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ