Γ λ ώ σ σ α    κ α ι    Ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α   σ τ ο υ ς    Χ ι μ π α τ ζ ή δ ε ς

Αρκετοί γλωσσολόγοι ερευνητές, τις τελευταίες ιδιαίτερα δεκαετίες, ερευνούν εάν όντως η γλώσσα, η δυνατότητα δηλαδή λεκτικής επικοινωνίας, είναι αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου. Το ενδιαφέρον έχει στραφεί ιδιαίτερα στην επικοινωνία των χιμπατζήδων και στην ικανότητά τους να μάθουν την γλώσσα των ανθρώπων!

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το ζεύγος Hayes ‘υιοθέτησε’ για πρώτη φορά στην ιστορία, ένα νεογέννητο χιμπατζή, τη Βίκη, σε μια προσπάθεια να ερευνήσουν εάν ο χιμπατζής θα μάθαινε μεγαλώνοντας να μιλά, όπως ένα ανθρώπινο βρέφος. Η προσπάθειά τους όμως δεν στέφθηκε με επιτυχία. Μετά από έξι χρόνια ‘ανθρώπινης ανατροφής’ ο χιμπατζής μπορούσε να προφέρει 4 μόνο αγγλικές λέξεις (‘μαμά’, ‘μπαμπάς’, ‘πάνω’ και ‘κούπα’), και μάλιστα όχι απόλυτα καθαρά.

Από το 1960 έως σήμερα, ακολούθησαν και άλλες, παρόμοιες προσεγγίσεις στην έρευνα της γλωσσικής ικανότητας των ανθρωποειδών. Η αποτυχία του πειράματος των Hayes οδήγησε σε αμφιβολίες για το εάν η ομιλούμενη γλώσσα είναι αυτή που πραγματικά ταιριάζει να ‘διδαχθεί’ στους χιμπατζήδες. Επιστημονική παρατήρηση της φυσικής επικοινωνίας των χιμπατζήδων έδειξε ότι το είδος αυτό των ανθρωποειδών χρησιμοποιούν περισσότερα νοήματα παρά ήχους στη μεταξύ τους επικοινωνία. Επιπλέον, από έρευνα που ακολούθησε φάνηκε ότι, πράγματι, οι χιμπατζήδες αδυνατούν να παράγουν όλους τους ήχους της ανθρώπινης ομιλίας, λόγω ανατομίας του φωνητικού καναλιού. Έτσι, οι προσπάθειες πλέον προσανατολίστηκαν σε οπτικές, νοηματικές γλώσσες τις οποίες και προσπάθησαν να ‘διδάξουν’ στους χιμπατζήδες.

Η πρώτη επιτυχής προσπάθεια για διδασκαλία της νοηματικής γλώσσας σε χιμπατζή έγινε από τους Gardners, στα πλαίσια ενός προγράμματος του πανεπιστημίου Nevada. Αυτοί κατόρθωσαν να διδάξουν σε έναν χιμπατζή γένους θηλυκού, την Washoe, την Αμερικανική νοηματική γλώσσα, (δηλαδή την γλώσσα που χρησιμοποιούν οι κωφοί Αμερικανοί πολίτες). Μολονότι η Washoe ήταν ήδη 10 μηνών όταν οι θετοί γονείς της ξεκίνησαν να δουλεύουν μαζί της, έμαθε την πρώτη της λέξη έως τους 15 μήνες, στα 2 της χρόνια ‘είπε’ την πρώτη πρόταση και μέχρι την ηλικία των πέντε χρόνων είχε ήδη μάθει γύρω στα 130 νοήματα – λέξεις! Η επιτυχία είναι εμφανής, εάν συγκρίνουμε τα αποτελέσματα αυτά με τις πέντε μόλις λέξεις της Βίκης σε αντίστοιχη ηλικία.

Την επιτυχημένη αυτή πρώτη προσπάθεια των Gardners διαδέχτηκαν πολλές άλλες ανάλογες προσπάθειες ‘διδασκαλίας’ της νοηματικής γλώσσας σε χιμπατζήδες. Εκτός από την νοηματική, κάποιοι ερευνητές χρησιμοποίησαν πλαστικά σχήματα σαν επικοινωνιακό μέσο και άλλοι ειδικά προγράμματα υπολογιστών, σε απλή βέβαια μορφή!

Τα αποτελέσματα ήταν λίγο – πολύ παρόμοια. Όλες οι προσπάθειες έδειξαν ότι οι χιμπατζήδες έχουν το γνωστικό δυναμικό για να κατακτήσουν τα στοιχειώδη –τουλάχιστον -της ανθρώπινης γλώσσας.

Αρκετοί ερευνητές μάλιστα έφτασαν να υποστηρίζουν ότι, πράγματι, οι χιμπατζήδες κατέχουν γλωσσική ικανότητα αντίστοιχη με αυτή των ανθρώπων. Εκτιμήθηκε μάλιστα, ότι η γλωσσική ικανότητα των χιμπατζήδων είναι αντίστοιχη με αυτή ενός τρίχρονου παιδιού! Άλλοι όμως ερευνητές, λίγο ίσως ενθουσιώδεις, θεώρησαν ότι τα αποτελέσματα των ερευνών δεν αποδεικνύουν την ικανότητα των χιμπατζήδων να χειριστούν τον ανθρώπινο λόγο. Κατ’ αυτούς, τα ερευνητικά πορίσματα δείχνουν απλά και μόνο μια ικανότητα μίμησης στους χιμπατζήδες, την οποία και μπορεί ο άνθρωπος να καλλιεργήσει μέσω διδασκαλίας. Η επεξεργασία επομένως της γλώσσας από τους χιμπατζήδες δεν φαίνεται να είναι παρόμοια με την επεξεργασία της γλώσσας από τον άνθρωπο. Κι αυτό γιατί η γλώσσα φαίνεται να είναι για τα ανθρωποειδή ένα μονοσήμαντο καθαρά συμβολικό σύστημα: κάθε έννοια που έχουν στη σκέψη τους (και έχουν πράγματι εκατοντάδες έννοιες, όπως αποδεικνύεται από τις έρευνες) αντιστοιχεί σε ένα μόνο σύμβολο το οποίο έχουν συσχετίσει με την έννοια αυτή. Αυτό βέβαια δεν τους εμποδίζει να μάθουν και κάποιους ‘συντακτικούς’ κανόνες για να συνθέτουν τις έννοιες αυτές σε πρόταση. Στον άνθρωπο όμως, ο λόγος διαθέτει επιπλέον χαρακτηριστικά όπως: ποικιλία στην έκφραση μιας έννοιας, γλωσσική συνθετότητα και ευρηματικότητα. Τα χαρακτηριστικά αυτά οι Χιμπατζήδες δεν τα επιδεικνύουν, σε όποια γλώσσα κι αν μυηθούν, όσος χρόνος διδασκαλίας κι αν έχει προηγηθεί!

Όποια κι αν είναι η ερμηνεία των ερευνητών, γεγονός είναι ότι η δημοσίευση τέτοιων ερευνών επαναφέρει σημαντικά ερωτήματα όσον αφορά την προέλευση του ανθρώπινου είδους. Εάν δεχτούμε ότι πράγματι οι γλωσσικές ικανότητες των χιμπατζήδων αντιστοιχούν με αυτές ενός τρίχρονου παιδιού, τότε ίσως είμαστε περισσότερο επιρρεπής να δεχτούμε τα ανθρωποειδή σαν ένα μακρινό μας πρόγονο, ο οποίος όμως συνεχίζει να εξελίσσεται με πιο αργούς ρυθμούς απ’ ότι ο άνθρωπος. Εάν όμως, ως άνθρωποι, διεκδικήσουμε αποκλειστικότητα και υπεροχή στο θέμα της γλωσσικής ικανότητας, τότε αυτόματα δημιουργείται ένα ισχυρό επιχείρημα – μαρτυρία ότι ο χιμπατζής και ο άνθρωπος είναι δύο ξεχωριστά είδη με ξεχωριστή ιστορία, διαφορετική δηλαδή εντελώς φυλογενετική εξέλιξη στην πορεία των χρόνων.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ