Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ταξινομεί τον αυτισμό ως διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή με βιολογικό υπόβαθρο, που ορίζεται στη βάση ορισμένων κριτηρίων συμπεριφοράς, τα οποία καταγράφονται σαφώς στο ΙCD-10 (Διεθνής Ταξινόμηση των Ασθενειών, 10^η έκδοση και, Π.Ο.Υ., 1987) και το DSM-IV (Εγχειρίδιο Διαγνωστικής και Στατιστικής, 4^η έκδοση, Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία, 1994).

Το φάσμα των δυσκολιών στον αυτισμό (ο όρος χρησιμοποιείται με την ευρύτερη έννοια, όλων των διαταραχών που εμπίπτουν στο αυτιστικό φάσμα) οργανώνεται σε μία παθολογική τριάδα που αφορά:

• Δυσκολίες στην κοινωνικότητα, στην συναναστροφή δηλαδή με ενήλικες και ομηλίκους

• Δυσκολίες στην επικοινωνία, σε κάθε πεδίο, λεκτικό και εξω-λεκτικό

• Δυσκολίες στην ευελιξία, τόσο της σκέψης όσο και της συμπεριφοράς.

Ζώντας σ΄ έναν κόσμο που έχει οργανωθεί κοινωνικά, ενθαρρύνει την επικοινωνία και απαιτεί την ευελιξία, είναι προφανές, ότι ένα παιδί με αυτιστική διαταραχή βιώνει μεγάλη σύγχυση, προσπαθώντας να κατανοήσει τα αυτονόητα για τους υπόλοιπους, και εκδηλώνει κοινωνικά “παράξενες” συμπεριφορές, στο βαθμό που εξαιρούνται του πλαισίου που εμείς -οι κοινωνικά ευφυείς- ορίσαμε και θεωρούμε “φυσιολογικό”.

Κάθε ομαδικό παιχνίδι προαπαιτεί ένα σύστημα κανόνων που καθιστούν εφικτή την κοινωνική συνεύρεση και συναλλαγή. Αναλογιζόμενοι τη ζωή ως κοινωνικό παιχνίδι, διαπιστώνουμε ότι επίσης διαθέτει κανόνες και κανονισμούς, πολύ περισσότερο πολύπλοκους ωστόσο, από αυτούς που ισχύουν πχ. στο ποδόσφαιρο.

Ας υποθέσουμε, ότι τοποθετούμαστε σ’ έναν τέτοιο αγωνιστικό χώρο, δίχως να γνωρίζουμε κανέναν από τους κανόνες του παιχνιδιού στο οποίο πρόκειται να συμμετάσχουμε -έτσι, κάπως, αισθάνεται ένα παιδί με αυτισμό, εκτεθειμένο στο κοινωνικό παιχνίδι, τους κανόνες του οποίου αγνοεί ή έστω δυσκολεύεται να κατανοήσει, λόγω της φύσης των δυσκολιών του. Οι συμπαίκτες μας λοιπόν, αναμένουν από εμάς να παίξουμε και εκδηλώνουν την προσδοκία τους με τρόπους δύσληπτους για την αδαή μας αντίληψη. Η κατάσταση μοιάζει κατακλυσμιαία, τρομακτική ίσως. Ενδεχομένως, ως πρώτη αντίδραση, προσπαθήσουμε να αποκόψουμε τον εαυτό μας, με οποιοδήποτε τρόπο μπορούμε, από όλα τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω μας, προκειμένου να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από όλους αυτούς τους απαιτητικούς ανθρώπους.

Αν οι παίκτες έρθουν πολύ κοντά μας και συνεχίσουν να επιμένουν να παίξουμε (χρησιμοποιώντας ήχους που επίσης –ενδεχομένως- δεν καταλαβαίνουμε), μπορεί να εκδηλώσουμε εκρήξεις θυμού. Όχι, δεν μπορούμε να παίξουμε! Είναι πολύ πολύπλοκο. Δεν διαθέτουμε ασφαλή σημεία αναφοράς. Έχουμε τεράστιες δυσκολίες με τη σωματική επαφή.

Αφού περάσουμε ένα χρονικό διάστημα στη μεσαία γραμμή όλης αυτής της δραστηριότητας, παρατηρώντας επιμελώς τι κάνουν οι υπόλοιποι παίκτες και αντιγράφοντας, κατά το δυνατό, τη συμπεριφορά τους, ξεπερνάμε τους πρωταρχικούς φόβους μας. Στην ουσία ούτε τώρα καταλαβαίνουμε τι ακριβώς συμβαίνει, αλλά τουλάχιστον υπάρχει μία αφύπνιση του ενδιαφέροντος. Αρχίζουμε να κοιτάμε γύρω μας περισσότερο. Δεν αναλαμβάνουμε πρωτοβουλίες ακόμη -το παιχνίδι είναι πολύ δύσκολο!- αλλά η προσέγγιση και η σωματική επαφή με τους άλλους δεν μας ανησυχεί το ίδιο όπως πριν.

Μερικές φορές μάλιστα, οι συμπαίκτες καταφέρνουν να μας παρασύρουν και στο παιχνίδι. Μπορεί, για παράδειγμα, κάποιος να βάλει μια μπάλα μπροστά στο πόδι μας, κάποιος άλλος να το σπρώξει απαλά και, έτσι, βρισκόμαστε να κλωτσάμε την μπάλα. Ζήτω, ζήτω! Όλοι είναι χαρούμενοι! Συμμετέχουμε, ως ένα βαθμό, στο παιχνίδι. Ωστόσο, μόλις οι άλλοι σταματήσουν να επιμένουν και να παίρνουν την πρωτοβουλία για εμάς, η συναλλαγή σταματάει. Εντούτοις, τώρα είμαστε έτοιμοι να παίξουμε, σε ρόλο παθητικού δέκτη, σε μια απλουστευμένη μορφή ποδοσφαίρου.

Καθώς τα χρόνια περνούν, αρχίζουμε να ενδιαφερόμαστε πιο πολύ για τους συμπαίκτες μας. Είχαμε την ευκαιρία να τους παρατηρούμε περιστασιακά και έχουμε αρχίσει να τους καταλαβαίνουμε και να τους εκτιμούμε περισσότερο. Και οι ίδιοι άλλωστε, έχουν κάνει τις δικές τους εκτιμήσεις και δεν προσδοκούν πολλά από εμάς. Έχουν μάλιστα αρχίσει να υπολογίζουν και τις προτιμήσεις μας, και έτσι μας επιβραβεύουν αποτελεσματικότερα. Αρχίζουμε να παίρνουμε περισσότερες πρωτοβουλίες κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, ειδικά τώρα που νομίζουμε ότι το καταλαβαίνουμε. Στην πραγματικότητα, θεωρούμε ότι υπάρχουν δύο μόνο κανόνες: τρέχουμε πίσω από την μπάλα και, όποτε έχουμε την ευκαιρία, την κλοτσάμε.

Αν συνεχίσουμε έτσι για δύο ημίχρονα, τρέχοντας σαν τρελοί και κλωτσώντας κατά βούληση την μπάλα, μάλλον θα δώσουμε την εντύπωση ότι είμαστε δραστήριοι μεν, αλλά “περίεργοι”.

Η κοινωνική εμπειρία των ατόμων που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού δεν διαφέρει πολύ από την εμπειρία του αδαούς ποδοσφαιριστή. Το κοινωνικό πλαίσιο λειτουργεί στη βάση δύσληπτων, για τα άτομα αυτά κανόνων,. Η κοινωνική γνώση που όλοι οι υπόλοιποι κατακτούμε μέσα από την εμπειρία γίνεται αντικείμενο διδασκαλίας στα παιδιά με αυτισμό. Και οφείλει να είναι ο πρώτιστος στόχος, στην επίτευξη του οποίου θα συντονιστεί η δουλειά ειδικών, δασκάλων και γονιών.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ