Πίστευαν παλιότερα, ότι η είσοδος των παιδιών στο δημοτικό σχολείο συνέπιπτε χρονικά με την φάση ωρίμανσης και ετοιμότητάς τους για μύηση στο γραπτό λόγο. Σήμερα ωστόσο, η άποψη αυτή έχει καταρριφθεί στο χώρο της παιδαγωγικής: Τα παιδιά, ζώντας σ΄ ένα οικογενειακό –και ευρύτερα κοινωνικό- περιβάλλον όπου κυριαρχεί ο έντυπος λόγος και συμβιώνοντας με ενήλικες οι οποίοι τον χρησιμοποιούν λειτουργικά, εξοικειώνεται και ξεκινά να ανακαλύπτει το γραπτό λόγο και να επινοεί τρόπους να τον κατακτήσει, πολύ πριν την είσοδό του στο σχολείο. Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων της ανάγνωσης και γραφής λοιπόν, είναι διαδικασίες εξελικτικές, συνεχείς και αδιάσπαστες, οι οποίες πηγάζουν από το ίδιο το παιδί, από τα πρώτα ήδη χρόνια της ζωής του, και “αναδύονται” ανεμπόδιστα, εφόσον οι συνθήκες είναι κατάλληλες, εφόσον δηλαδή οι ενήλικες εστιάσουν και υποστηρίξουν την προσπάθεια μύησης του παιδιού στο σύμπαν του γραπτού λόγου.

Μελέτες δείχνουν ότι σε όλες σχεδόν τις οικογένειες, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, τη φυλή, την κοινωνική τάξη, το μορφωτικό επίπεδο ή την οικονομική κατάσταση των γονέων, παρατηρούνται δραστηριότητες που σχετίζονται με την ανάγνωση και τη γραφή. Στη διεθνή βιβλιογραφία, χρησιμοποιείται ο όρος Οικογενειακός Αλφαβητισμός (family literacy) για να υποδηλώσει τέτοιου τύπου καθημερινές δραστηριότητες, όπως: η ανάγνωση βιβλίων, περιοδικών, υπότιτλων σε ξένες τηλεοπτικές σειρές, η γραφή σημειωμάτων με τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους τα μέλη της οικογένειας, η σύνταξη καταλόγων για τα ψώνια, η τήρηση προσωπικού ημερολογίου, η αλληλογραφία, οι ευχετήριες κάρτες, και ό,τι άλλο απαιτεί χρήση του γραπτού λόγου, προκειμένου τα μέλη της οικογένειας να επιτελέσουν τις προσωπικές ή κοινωνικές τους ενασχολήσεις. Οι δραστηριότητες αυτές, πέραν της άμεσης λειτουργικής τους σκοπιμότητας για τους ενήλικες, προσφέρουν στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας -τα μέλη δηλαδή της οικογένειας που δεν είναι ακόμη αναγνώστες και γράφοντες- πλήθος εμπειριών και πληροφοριών που σχετίζονται με το γραπτό λόγο και που φαίνεται τελικά να συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάδυση των δεξιοτήτων της ανάγνωσης και γραφής. Αντίθετα, η απουσία τέτοιων ενασχολήσεων / συνηθειών στο σπίτι, μπορεί να θεωρηθεί προάγγελος μελλοντικών δυσκολιών στην ανάγνωση και τη γραφή.

Οικογενειακός Αλφαβητισμός δεν σημαίνει, βέβαια, διδασκαλία της ανάγνωσης και γραφής στα παιδιά της νηπιακής ηλικίας. Η συστηματική εκμάθηση του γραπτού λόγου είναι έργο των παιδαγωγών δημοτικής εκπαίδευσης και όχι των γονέων – ή νηπιαγωγών. Οικογενειακός αλφαβητισμός σημαίνει όμως θετική στάση απέναντι σε ό,τι έχει σχέση με τον γραμματισμό των παιδιών. Σημαίνει προτροπή για ενεργό συμμετοχή σε καθημερινές απλές ενασχολήσεις ανάγνωσης και γραφής που αφορούν και εμπλέκουν τα εγγράμματα μέλη της οικογένειας. Σημαίνει παροχή ευκαιριών, διαμόρφωση συνθηκών τέτοιων που να γεννούν την ανάγκη για ανάγνωση και γραφή και να βοηθούν τα παιδιά να αισθανθούν τη λειτουργικότητα του γραπτού λόγου.

Σύμφωνα με την J. Weinberger (Literacygoestoschool, London: PaulChapmanPublishing, Ltd., 1996) τα παιδιά που είναι ικανά να χειρίζονται το γραπτό λόγο ήδη από την προσχολική τους ηλικία έχουν γονείς που:

• Ήδη από τη βρεφική ηλικία διαβάζουν στα παιδιά τους βιβλία και τους παρέχουν ευκαιρίες για επαφή με τον έντυπο λόγο.

• Βοηθούν και ενθαρρύνουν τα παιδιά τους σε κάθε απόπειρα αλφαβητισμού και εξοικείωσης με το γραπτό λόγο.

• Πιστεύουν στην αξία της εκπαίδευσης και παρακολουθούν από κοντά την εκπαίδευση των δικών τους παιδιών.

• Επισκέπτονται μαζί με τα παιδιά βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία και τα προτρέπουν να επιλέξουν μόνα τους τα δικά τους βιβλία.

• Συμμετέχουν σε κάθε σχετική με το γραμματισμό ενασχόληση των παιδιών και ανταποκρίνονται στα αιτήματά τους, διαβάζοντάς τους βιβλία, παίζοντας μαζί τους γλωσσικά παιχνίδια, συνθέτοντας ομοιοκατάληκτα τραγουδάκια, αλλά και προτρέποντάς τους να παρατηρούν ή να ανακαλύπτουν τον περιβάλλοντα έντυπο λόγο.

• Λειτουργούν οι ίδιοι ως πρότυπο και αντλούν ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση από τη συντροφιά και τη δημιουργική ενασχόληση με τα παιδιά τους.

Παιδιά τέτοιων γονέων, χάρη στην ευεργετική επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος, αναπτύσσουν δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής ήδη στην προσχολική ηλικία, παρουσιάζουν επομένως υψηλότερες επιδόσεις σε ανάγνωση και γραφή κατά τα πρώτα σχολικά έτη και εξασφαλίζουν ένα ισχυρότερο κίνητρο για μάθηση και σχολική επιτυχία.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ