Από την Προσκόλληση προς την Ανεξαρτητοποίηση

Αρκετά παιδιά εκδηλώνουν μία έντονη προσκόλληση και εξάρτηση προς τους ενήλικες, γεγονός που συχνά προβληματίζει τους γονείς και ειδικά τις μητέρες, καθώς αυτές είναι, τις περισσότερες φορές, τα πρόσωπα προς τα οποία εκδηλώνεται η προσκόλληση. Όταν παρατηρηθεί αυτή η συμπεριφορά, η μητέρα αρχίζει να διερωτάται σχετικά με το ποια θα πρέπει να είναι η στάση της απέναντι στο παιδί και συχνά βρίσκεται αντιμέτωπη με το εξής δίλημμα: θα πρέπει να αποθαρρύνει την εξάρτηση αποφεύγοντας την ικανοποίηση κάποιων αναγκών του παιδιού και περιορίζοντας τις εκδηλώσεις ενδιαφέροντος και στοργής ή θα πρέπει να υποταχθεί στις επιθυμίες του, κρατώντας μια επιεική στάση για να μην το πληγώσει;

Για να μπορέσει κανείς να επιλέξει σωστά τη στάση που θα κρατήσει απέναντι στο παιδί που προσκολλάται, θα πρέπει να γνωρίζει τόσο τις ανάγκες του παιδιού σε κάθε περίοδο της ανάπτυξής του, όσο και τα εξελικτικά στάδια που ακολουθεί η διαδικασία της προσκόλλησης.

Κατά τους πρώτους μήνες ζωής, το βρέφος είναι απόλυτα εξαρτημένο από τους άλλους για την κάλυψη των αναγκών του και, ενώ αντιλαμβάνεται την παρουσία των προσώπων που το περιβάλλουν, δεν μπορεί ακόμη να τα αναγνωρίσει. Πολύ σύντομα αρχίζει να συνδέει την ανθρώπινη παρουσία με την κάλυψη των αναγκών του, η οποία δημιουργεί, όπως είναι φυσικό, ευχάριστα συναισθήματα. Τότε εκδηλώνεται για πρώτη φορά η προσκόλληση, η οποία δεν αφορά ακόμη συγκεκριμένα πρόσωπα.

Γύρω στον 5ο μήνα, το βρέφος αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη μητέρα του ως ένα ξεχωριστό πρόσωπο και αντιδρά σε αυτή με έναν ιδιαίτερο τρόπο: επιθυμεί τη διαρκή παρουσία της δίπλα του, θυμώνει όταν αυτή απομακρύνεται και εκφράζει μια αγωνία που είναι γνωστή ως άγχος αποχωρισμού. Η προσκόλληση, με άλλα λόγια, μετατρέπεται σε μονοπροσωπική, ενώ συγχρόνως παρατηρείται και μια άρνηση του βρέφους για αλληλεπίδραση με ξένα πρόσωπα. Το άγχος του αποχωρισμού από τη μητέρα παρουσιάζει μεγάλη ένταση μεταξύ 12ου και 18ου μήνα και σταδιακά υποχωρεί, καθώς το βρέφος αρχίζει να αναπτύσσει πρόσθετες προσκολλήσεις. Μέχρι το τέλος του 3ου έτους μπορεί να διατηρηθεί ο φόβος του παιδιού για ξένα πρόσωπα ή μέρη. Από την ηλικία αυτή και μετά, εφόσον η διαδικασία της προσκόλλησης υπήρξε ομαλή, το παιδί αρχίζει να ανεξαρτητοποιείται.

Ορισμένες φορές όμως, αυτή η ομαλή διαδικασία προσκόλλησης και ανεξαρτητοποίησης στη συνέχεια, εμποδίζεται, είτε από κάποια περιστατικά που προκύπτουν στη ζωή της οικογένειας, είτε από τη στάση των γονέων απέναντι στο παιδί. Για παράδειγμα, ο αποχωρισμός ενός παιδιού από τη μητέρα του για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά το στάδιο της προσκόλλησης, μπορεί να δημιουργήσει ένα έντονο αίσθημα ανασφάλειας. Το αίσθημα αυτό μπορεί να διατηρηθεί και μετά την επιστροφή της μητέρας, με αποτέλεσμα την εκδήλωση άγχους αποχωρισμού κάθε φορά που το παιδί διαπιστώνει ότι η μητέρα δεν βρίσκεται κοντά του. Ακόμη, η στάση του ίδιου του γονέα μπορεί να επιφέρει αρνητικές συνέπειες, είτε εκφράζοντας μια υπερβολική προστασία με το να εξυπηρετεί άμεσα κάθε ανάγκη του παιδιού, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις δυνατότητές του για αυτοεξυπηρέτηση, είτε εκφράζοντας μια κυριαρχική διάθεση, η οποία περιορίζει τα περιθώρια αυτενέργειας του παιδιού.

Η ανάπτυξη μιας υγιούς προσωπικότητας προϋποθέτει τη στήριξη, την αποδοχή και την επιδοκιμασία του παιδιού σε δραστηριότητες που διαφοροποιούνται ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε ηλικίας. Σε ένα πρώτο στάδιο ανάπτυξης, οι εκδηλώσεις φροντίδας και στοργής είναι απαραίτητες για ένα βρέφος, αφού η επιβίωσή του εξαρτάται απόλυτα από τους άλλους. Στη συνέχεια, καθώς η ανάγκη του παιδιού για εξερεύνηση του μικρόκοσμού του αρχίζει να αναδύεται, η παροχή ερεθισμάτων για δράση και η επιδοκιμασία των επιτευγμάτων του, είναι συμπεριφορές που ενθαρρύνουν το παιδί και το προετοιμάζουν για το επόμενο εξελικτικό στάδιο. Μετά την ολοκλήρωση και αυτής της φάσης, προκύπτει η ανάγκη για αναγνώριση του παιδιού από τους γύρω του ως καλού και ηθικού ατόμου. Σε αυτή την προσπάθεια τήρησης και συμμόρφωσης προς τους κανόνες, η υποστήριξη των γονέων καθώς και η επιδοκιμασία των προσπαθειών, προσφέρουν στο παιδί την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για να προχωρήσει με επιτυχία στην εξελικτική διαδικασία.

Θα λέγαμε λοιπόν, ότι στην πορεία προς την ανεξαρτητοποίηση αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία δεν είναι η επιλογή μιας αδιαφοροποίητης στάσης απέναντι στο παιδί, αλλά η συμπαράστασή μας στην προσπάθειά του να γνωρίσει τον κόσμο και να ελέγξει αποτελεσματικά το περιβάλλον του.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ