Ήδη από τα πρώτα σχολικά τους βήματα τα παιδιά μαθαίνουν «να σκέφτονται και να γράφουν», να υπερβαίνουν δηλαδή τα όρια της πρότασης, επιχειρώντας τη σύνταξη γραπτού κειμένου. Η διαδικασία δεν είναι καθόλου απλή. «Συντάσσω κείμενο» σημαίνει πολύ περισσότερα από το «παραθέτω απλώς μια σειρά προτάσεων που έχουν σχέση με το θέμα». Οι προτάσεις αυτές οφείλουν να λεξιλογικά επαρκείς, εκφραστικά και συντακτικά ορθές, νοηματικά συναφείς με το θέμα και, επιπλέον, να δένουν σε ένα ενιαίο, λογικά δομημένο σύνολο. Όλες αυτές οι απαιτήσεις καθιστούν το γράψιμο μιας σχολικής έκθεσης, αλλά και γενικότερα, κάθε τύπου γραπτή παραγωγή κειμένου (πχ. τις γραπτές απαντήσεις ερωτήσεων/διαγωνισμάτων, την αλληλογραφία, κ.λπ.) μια πολυεπίπεδη διαδικασία, που απαιτεί τη δημιουργική συνεργία πολλών ικανοτήτων, προκειμένου να παραχθεί ένα κείμενο επαρκές από κάθε άποψη (λεξιλογικά, συντακτικά, σημασιολογικά και πραγματολογικά).

Το παιδί που «Σκέφτεται και Γράφει» (όπως εύστοχα ορίστηκε παλαιότερα η έκθεση στο δημοτικό σχολείο) πρέπει να έχει καταρχήν κατανοήσει το θέμα που του ζητείται να εκθέσει. Οφείλει λοιπόν να αντιμετωπίσει τυχόν άγνωστες λέξεις, ακυριολεξίες ή άλλες δυσκολίες που ενδεχομένως γεννά η διατύπωση του θέματος ή των ερωτήσεων, κυρίως στις τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Στη συνέχεια, περνώντας στην παραγωγή του θέματος, πρέπει να ανατρέξει στο απόθεμα εμπειρίας και γνώσεων που διαθέτει, προκειμένου να συγκεντρώσει επιλεκτικά το υλικό που εξυπηρετεί την ανάπτυξη του συγκεκριμένου θέματος. Το υλικό αυτό πρέπει έπειτα να οργανωθεί σε μια συνεκτική δομή, όπου οι δευτερεύουσες ιδέες (γεγονότα, εντυπώσεις, σκέψεις) θα αναπτύσσουν, θα αποδεικνύουν, θα στηρίζουν και θα ενισχύουν τις κύριες, με στόχο πάντα την κάλυψη των ζητουμένων του θέματος.

Όταν πλέον το παιδί διαθέτει όλο το υλικό, όταν έχει δηλαδή εξασφαλίσει το περιεχόμενο του θέματος ή της ερώτησης που πρέπει να απαντήσει, είναι έτοιμο να περάσει στην επόμενη φάση, που αφορά την παραγωγή της γραπτής μορφής της έκθεσης ή της απάντησής του. Στη φάση αυτή, το παιδί ντύνει τις ιδέες του με λόγια: επιλέγει δηλαδή τις λέξεις που θα εκφράσουν με σαφήνεια το νόημα των ιδεών του, φροντίζει για τη συνοχή τους, επιμελείται τη σύνταξη, προσέχει τη στίξη και ελέγχει την ορθογραφία.

Και όταν το πλήρες νόημα του κειμένου έχει εκτεθεί στο χαρτί, τότε το παιδί προβαίνει στην τελευταία ανάγνωση/διόρθωση (εφόσον βέβαια εξακολουθεί να διαθέτει αντοχές και ενδιαφέρον για την εργασία του).
Γίνεται σαφές λοιπόν, ότι για να μπορέσει να ανταπεξέλθει με επάρκεια την επίμοχθη αυτή τη διαδικασία, το παιδί πρέπει να έχει κατακτήσει ορισμένες μαθησιακές διεργασίες και να έχει καλλιεργήσει τις προαπαιτούμενες υποδεξιότες που θα του δώσουν την αυτονομία να χειριστεί τις ανάγκες οποιουδήποτε γραπτού κειμένου. Είναι λανθασμένη η πεποίθηση, ότι εξασφαλίζοντας στο παιδί τη σχετική βιβλιογραφία βοηθημάτων και οδηγών εκθέσεων ή προετοιμάζοντας την έκθεση της επόμενης ημέρας από το σπίτι, ενισχύουμε την ικανότητα του παιδιού να γράφει καλές εκθέσεις.

Το παιδί, κάθε παιδί οποιεσδήποτε και αν είναι οι μαθησιακές ανάγκες και δεξιότητές του, πρέπει να διδάσκεται με στόχο την αυτονόμησή του και όχι τις απαιτήσεις του επόμενου μαθήματος.

Δεν ωφελεί λοιπόν να γράφουμε μαζί με το παιδί «καλές» εκθέσεις, τις οποίες το παιδί θα αποστηθίσει και θα προσπαθήσει να αναπαράγει στο σχολείο. Πέρα από τον καλό βαθμό που ενδεχομένως εξασφαλίσουμε, καραδοκεί ο κίνδυνος να κάνουμε το παιδί έναν παθητικό παπαγάλο, απόλυτα εξαρτημένο από τους γονείς ή τους δασκάλους που θα του παρέχουν τη δική τους γνώση. Το παιδί, στην καλύτερη περίπτωση, θα καταναλώνει και θα αναπαράγει επιτυχώς μα βραχυπρόθεσμα την ξένη γνώση, χωρίς να είναι ποτέ σε θέση να δημιουργήσει το ίδιο. Αντίθετα, αναπτύσσοντας το λόγο του παιδιού και διδάσκοντάς του τεχνικές επεξεργασίας, οργάνωσης και συγκρότησής του, επιτυγχάνουμε όχι μόνο την υψηλή επίδοσή του στο μάθημα της Έκθεσης, αλλά και την επιτυχή σύνταξη οποιουδήποτε γραπτού κειμένου, καθώς και την ευχερέστερη πρόσληψη και κατανόηση του γραπτού λόγου, στα δευτερεύοντα μαθήματα.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ