Αυτή την εβδομάδα διαβάστε…

Όταν ένα παιδί δεν μιλάει καθαρά…

Tα φωνητικά όργανα (πνεύμονες, τραχεία, λάρυγγας, φάρυγγας, στοματική και ρινική κοιλότητα) συμπεριλαμβανομένων και των επιμέρους οργάνων που βρίσκονται τοποθετημένα μέσα στα όργανα αυτά (γλώσσα, υπερώα κ.ά.) εξασφαλίζουν στο άτομο τη δυνατότητα να παράγει ένα πολύ μεγάλο αριθμό διαφορετικών ήχων. Η ποιότητα των παραγόμενων ήχων εξαρτάται από τη συγκεκριμένη θέση ή την εκάστοτε τοποθέτηση των οργάνων καθώς ο αέρας διέρχεται ανάμεσά τους κατά την εκπνοή. Η διαφοροποίηση των ήχων επιτυγχάνεται με την ενεργοποίηση και συμμετοχή στην παραγωγή διαφορετικών κάθε φορά οργάνων: εξαρτάται δηλαδή από το πόσα και ποια όργανα είναι ενεργά και εμπλέκονται στη διαδικασία της άρθρωσης, προκειμένου να παραχθεί κάποιος ήχος.

Κατασκευαστικά, ο άνθρωπος είναι σε θέση να παράγει αναρίθμητους ήχους, επικοινωνεί όμως με τους ομόγλωσσούς του κάνοντας χρήση ενός ιδιαίτερα περιορισμένου συνόλου ήχων, που η κοινότητα στην οποία ανήκει έχει επιλέξει να χρησιμοποιεί ως γλώσσα. Οι ήχοι αυτοί που διαθέτουν λειτουργικό γλωσσικό ρόλο για συγκεκριμένες ομάδες ατόμων, αποκαλούνται φωνήματα. Η Ελληνική γλώσσα, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί ένα σύστημα φωνημάτων που αριθμεί 25 συνολικά ήχους / φωνήματα (τα οποία αναπαριστώνται στο γραπτό λόγο με 24 γραπτά σύμβολα –τα γράμματα του αλφαβήτου).

Προκειμένου ένα παιδί προσχολικής ηλικίας να κατακτήσει τον φωνούμενο, έναρθρο λόγο, θα πρέπει να συντονίσει με ακρίβεια πάνω από διακόσιους μύες οι οποίοι συνεργάζονται κατά την άρθρωση. Επιπλέον, θα πρέπει τα όργανα της άρθρωσης να μπορούν να επανατοποθετούνται με εκπληκτική ταχύτητα, ώστε να αρθρώνονται στη σωστή αλληλουχία οι πολλοί και διαφορετικοί ήχοι κάθε λέξης. Εάν μάλιστα αναλογιστούμε το γεγονός ότι σε συνθήκες ελεύθερης συζήτησης η ανθρώπινη ομιλία συχνά ξεπερνά τις 100 λέξεις το λεπτό, θα αντιληφθούμε πόσο πραγματικά σπουδαίο κατόρθωμα είναι η ικανότητα ελέγχου της άρθρωσης.

Δεν προκαλεί επομένως εντύπωση το γεγονός ότι μικρός αριθμός παιδιών της προσχολικής ηλικίας ολοκληρώνει γρήγορα και επιτυχώς την οργάνωση του φωνολογικού συστήματος.

Τα περισσότερα παιδιά στην πορεία τους προς την κατάκτηση αρτιότητας στην άρθρωση, απλουστεύουν αρχικά την ομιλία τους, για να διευκολυνθούν στην παραγωγή λόγου: ‘Ζε σέλω άλλο!’ λέει η μικρή χαριτωμένη σπρώχνοντας το πιάτο με το φαγητό της. ‘Δώσε το κίτινο χώμα!’ φωνάζει ο μικρούλης καλλιτέχνης στον φίλο του. Αυτές οι φωνολογικές διεργασίες απλούστευσης χρησιμοποιούνται στα πρώτα στάδια γλωσσικής ανάπτυξης και προοδευτικά εγκαταλείπονται κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας, όταν το φωνολογικό σύστημα έχει ωριμάσει αρκετά, ώστε να συμπεριλάβει όλους τους ήχους / φωνήματα στο ρεπερτόριό του. Η ομιλία ξεκαθαρίζει και τα περισσότερα παιδιά γίνονται πλέον κατανοητά γύρω στην ηλικία των 4.5 ετών.  Οι τελευταίοι ήχοι που ενδεχομένως ταλαιπωρήσουν τους μικρούς και τις μικρές μετά την ηλικία των 4.5 ετών είναι τα οδοντικά φωνήματα (‘θ’ και ‘δ’) και το ‘ρ’.

Κάποια παιδιά δεν ακολουθούν τη συνήθη, αναμενόμενη εξελικτική πορεία φωνολογικής οργάνωσης, παρατείνοντας τη χρήση διεργασιών απλούστευσης, γεγονός. Για παράδειγμα, ένα ‘σ’ που δεν έχει ακόμη ξεκαθαρίσει στην ηλικία των 5 ετών και εξακολουθεί να προφέρεται ως ‘χιου’, απαιτεί διερεύνηση. Κι αυτό γιατί είτε κάποιο πρόβλημα μορφολογίας ή / και φυσιολογίας των οργάνων φώνησης και άρθρωσης ταλαιπωρεί το παιδί και δεν το αφήνει να εξελίξει την άρθρωσή του, είτε η ικανότητα ακουστικής διάκρισης είναι δυσχερής, είτε απλά το παιδί έχει εθιστεί και αναπαράγει συστηματικά μια συγκεκριμένη διεργασία απλούστευσης. Τον εθισμό συχνά ενισχύουν και τα τρυφερά – πλην όμως επιβαρυντικά για το παιδί – σχόλια των ανυποψίαστων γονέων ή άλλων προς το παιδί (‘τι χαριτωμένα που τα λέει!’), όταν αυτό παραφθείρει ή αντικαθιστά κάποιον ήχο ή ήχους καθώς μιλά.

Οι φωνολογικές δυσκολίες ακούγονται συχνά και ακούγονται ‘χαριτωμένα’. Για το λόγο αυτό, πολλές φορές οδηγούν τα παιδιά καθυστερημένα στην αίθουσα λογοθεραπείας, έχοντας δώσει έδαφος για να ακουστούν κοροϊδευτικά σχόλια από συνομηλίκους και έχοντας επιβαρύνει και επιβραδύνει τη διαδικασία εκμάθησης των μηχανισμών ανάγνωσης και γραφής. Πριν την είσοδο στο δημοτικό σχολείο η ομιλία κάθε παιδιού θα πρέπει να έχει ξεκαθαρίσει εντελώς, ώστε το παιδί να μπορεί να επικοινωνεί με ευχέρεια και αυτοπεποίθηση και να καταφέρει να μυηθεί με επιτυχία στην ανάγνωση και τη γραφή .

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ