Θυμάσαι  που…

Η μνήμη αναλαμβάνει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της αντίληψης του ανθρώπου, σε κάθε ηλικιακή φάση. Η μνήμη αφορά γνώσεις, εμπειρίες, αλλά και συναισθήματα συνδεδεμένα με αυτές. Κάθε άτομο ορίζει τον προσωπικό του κόσμο στη βάση προηγούμενων εμπειριών, αναμνήσεων δηλαδή, χρωματισμένων από προσωπικές κρίσεις και ερμηνείες. Τα επεισόδια της προσωπικής ιστορίας του καθενός χαράσσονται στη μνήμη, χτίζουν την προσωπικότητα και διαμορφώνουν την ιδιαίτερη ταυτότητα. Χάρη στη μνήμη μπορούμε να ανακαλούμε το παρελθόν, να προσαρμοζόμαστε στο παρόν και να προβλέπουμε το μέλλον.

Η μνήμη βέβαια δεν είναι μία ικανότητα που ξαφνικά εμφανίζεται και εν συνεχεία καλλιεργείται στην πορεία της ανάπτυξης. Η ικανότητα της μνήμης ενυπάρχει στο ανθρώπινο δυναμικό από τη στιγμή της γέννησης, ή μάλλον – για να είμαστε πιο ακριβολόγοι και συνεπείς στα πορίσματα ερευνών – από τον πρώτο καιρό της εμβρυακής ζωής: Λίγες μόνο ώρες μετά τη γέννηση, το νεογέννητο αντιδρά εντονότερα σε ήχους με τους οποίους ήταν ήδη εξοικειωμένο κατά την ενδομήτριο ζωή του, παρά σε νέους ήχους από το καινούριο, εξωμήτριο περιβάλλον του.

Όσο περνάει βέβαια ο καιρός, και εφόσον η ποικιλία και η καταλληλότητα των ερεθισμάτων (οπτικών, ακουστικών, αισθησιοκινητικών πληροφοριών) ενισχύεται, ενθαρρύνεται και επιταχύνεται και η διαδικασία εξέλιξης της παιδικής μνήμης. Έτσι, η ισχύς της μνήμης αυξάνεται σημαντικά κατά τη διάρκεια του 1ου χρόνου ζωής, ενώ στην ηλικία των 2-3 χρονών το παιδί μπορεί πλέον να θυμηθεί παλιότερες στιγμές της ζωής του.

Το να μιλάμε για τη μνήμη βέβαια στον ενικό, ενδέχεται να είναι αρκετά αποπροσανατολιστικό. Στην πραγματικότητα, η μνήμη έχει πολλές, αλληλένδετες μεταξύ τους διαστάσεις, και λειτουργίες πολλαπλές που διαρθρώνονται σε ένα πολύπλοκο σύστημα. Ανάλογα με την οπτική γωνία του επιστημονικού ενδιαφέροντός τους, οι μελετητές διακρίνουν βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη, μνήμη δράσης, διαδικαστική, ταξινομητική, εργαζόμενη κλπ. Δεν ωφελεί να εξαντλήσουμε εδώ όλη την πολυπλοκότητα του μνημονικού συστήματος. Αξίζει όμως τον κόπο να αναφερθούμε σε πέντε … «μνήμες», οι οποίες φαίνεται να παίζουν καθοριστικό ρόλο στα πρώτα στάδια της ανθρώπινης ζωής. Πρόκειται για:

• Την οπτική μνήμη: βοηθά το παιδί να θυμηθεί εικόνες που έχει ξαναδεί. Χαρακτηριστικό δείγμα εκδήλωσής της, η ευχαρίστηση του παιδιού στη θέα του αγαπημένου του παιχνιδιού.

• Την ακουστική μνήμη: το παιδί θυμάται ήχους που έχει ακούσει παλιότερα. Έτσι, κινείται χαρούμενα στο άκουσμα του ονόματός του, ακόμη κι αν δεν έχει οπτική επαφή με την πηγή της φωνής.

• Την οσφρητική μνήμη: τη μνήμη, δηλαδή, που συγκρατεί μυρωδιές και γεύσεις, και η οποία τίθεται σε λειτουργία από τις πρώτες κιόλας μέρες της ζωής του παιδιού. Και η πρώτη μυρωδιά που διακρίνει και αναγνωρίζει βέβαια κάθε παιδί, είναι αυτή της μητέρας του.

• Την αισθησιοκινητική μνήμη: το μωρό είναι ικανό να ανακαλέσει και, άρα, να επαναλάβει επιτυχώς συγκεκριμένες κινήσεις που έχει κάνει.

• Τη σημασιολογική μνήμη: βοηθά στην ανάκληση λέξεων και των σημασιών τους, και ενεργοποιείται όταν το παιδί αρχίζει να μιλά.

Εύκολα καταλαβαίνει κανείς, ότι και οι 5 μνήμες συνδέονται άμεσα με την ικανότητα των παιδιών να κατανοούν και να μαθαίνουν. Όσο περισσότερα είδη μνήμης εμπλέκονται σε μια γνωστική διαδικασία εκμάθησης αντικειμένων ή καταστάσεων, τόσο διευκολύνεται το παιδί στο να θυμάται, να επαναλαμβάνει, να αυτοματοποιεί, να κατακτά, με λίγα λόγια τη γνώση.

Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας ξεχνούν πολύ. Θυμούνται όμως όλα όσα τους εντυπωσίασαν, τους προκάλεσαν έντονα συναισθήματα ή στάθηκαν αφορμή σημαντικών γεγονότων. Μέχρι τα 4 χρόνια τους, η μνήμη που διαθέτουν είναι ακούσια: δεν επιδιώκουν με δική τους πρωτοβουλία να θυμηθούν κάτι. Απλώς, η εντυπωσιακή εμπειρία αποτυπώνεται και γίνεται ανάμνηση, δίχως το παιδί να συνειδητοποιεί το γεγονός. Μετά τον 4ο χρόνο αρχίζει να διαμορφώνεται η συνειδητή μνήμη, που τελειοποιείται σταδιακά έως την αρχή της σχολικής ηλικίας, χωρίς ωστόσο, να πάψει να εξελίσσεται και κατά τη διάρκεια αυτής.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ