Εάν απευθύνεστε σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (2-5 ετών) , καλό θα είναι να έχετε υπόψη σας τα εξής:

• Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των παιδιών προσχολικής ηλικίας;

Τα παιδιά, στην ηλικία αυτή εκδηλώνουν έντονη κινητικότητα και ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά το εγώ τους, το οποίο επιδεικνύουν απροκάλυπτα, αναζητώντας επιβεβαίωση από το περιβάλλον τους. Διαθέτουν ισχυρή περιέργεια για ό,τι τους περιβάλλει και διατυπώνουν ερωτήσεις, με μεγαλύτερη ή μικρότερη λεκτική ευχέρεια. Εμπιστεύονται και θαυμάζουν τους γονείς τους, ενώ μιμούνται συστηματικά κάθε ενήλικα, στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν τον κόσμο τους. Επιδίδονται σε συμβολικά και κοινωνικά παιχνίδια, μέσω των οποίων δομούν τις έννοιες που κατακτούν, πλάθουν φανταστικούς διαλόγους, υποδύονται ποικιλία ρόλων και, ως εκ τούτου, πολύ συχνά συγχέουν το πραγματικό με το φανταστικό.

• Ποια είναι τα … “αναγνωστικά” τους ενδιαφέροντα;

Ενδιαφέρονται για ήχους, εικόνες, χρώματα. Γοητεύονται από το μύθο, αλλά δεν τους είναι εύκολο να παρακολουθήσουν εκτενείς αφηγήσεις με πολλούς ήρωες. Τους αρέσει περισσότερο να ακούν, να διακόπτουν κατά βούληση και να διατυπώνουν ερωτήσεις για ό,τι τους κινεί το ενδιαφέρον. Εκδηλώνουν ιδιαίτερη ευχαρίστηση για ρυθμικά ποιήματα και τραγούδια, τα οποία συχνά συνοδεύουν με ρυθμικές σωματικές κινήσεις. Πρόκειται, εν ολίγοις, για την ηλικία που το παιδί αρχίζει να εκδηλώνει και να διαμορφώνει αναγνωστικά ενδιαφέροντα μέσω της ανάγνωσης (που συνήθως συνοδεύεται με δραματοποίηση) με τους ενήλικες.

• Τι μπορούμε να τους χαρίσουμε;

Ο χρόνος είναι κατάλληλος για να δημιουργήσουμε την πρώτη επαφή των παιδιών με το βιβλίο, χαρίζοντάς τους πολύχρωμα, ζωηρόχρωμα, εικονογραφημένα βιβλία με χοντρό χαρτονένιο εξώφυλλο. Δεσμευόμαστε, εντούτοις, να τα διαβάσουμε μαζί τους, ενθαρρύνοντας το διάλογο που θα εξηγήσει ή θα αποσαφηνίσει τα σκοτεινά σημεία και τις εύλογες απορίες τους, οι οποίες απαιτούν την αντοχή και –ενίοτε- την ανοχή μας! Στην ηλικία αυτή στήνονται γερά θεμέλια του λόγου και της μάθησης και οριοθετούνται έννοιες πολύ βασικές για την περαιτέρω εξέλιξή των παιδιών (όπως: χρόνος, χώρος, ποσότητες, μεγέθη, αριθμοί και σχέσεις, πραγματικό και φανταστικό). Η εικόνα, ο μύθος και ο διάλογος κατά την ανάγνωση είναι από τα πιο λειτουργικά μέσα γλωσσικής ανάπτυξης, κατανόησης και όξυνσης της αντιληπτικής ικανότητας, για την ηλικία αυτή.

Συστήνονται επομένως, παραμύθια με πλούσια αλλά ευανάγνωστη εικονογράφηση και ρυθμικά ποιήματα και ιστορίες. Όλα θα πρέπει να είναι σε έκδοση εύχρηστη για παιδί αυτής της ηλικίας (χαρτονένια αδιάβροχα φύλλα), ώστε το παιδί να ευχαριστηθεί το βιβλίο και τις ώρες που εσείς δεν μπορείτε να του το διαβάζετε και με μεγάλα τυπογραφικά στοιχεία, τα οποία θα διευκολύνουν την εξοικείωσή του με το γραπτό λόγο. Καλό θα ήταν επίσης, όποτε υπάρχει δυνατότητα, το κείμενο να συνοδεύεται και από κασέτα.

Οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι κυκλοφορούν πλέον σειρές βιβλίων κατάλληλες για …πολύ πρωτάρηδες «αναγνώστες. Για παράδειγμα, από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα κυκλοφορούν οι σειρές:

• Αγγίζω και Αισθάνομαι

Τα παιδικά χεράκια αγγίζουν, γαργαλούν, χαϊδεύουν μυτούλες, κοιλίτσες, μουσουδίτσες από γλυκούλικα σκυλάκια, ναζιάρικα γατάκια, πανέμορφα δελφίνια, και τρομερά λιοντάρια. (Στη σειρά κυκλοφορούν τα βιβλία: Σκυλάκια, Γατάκια, Αγρόκτημα,. Άγρια Ζώα).

• Τα Ζουζουνοβιβλία

Βιβλία με παιχνίδια ζουζουνάκια. (Στη σειρά κυκλοφορούν τα βιβλία: Τζακ, η ακρίδα η πηδηχτούλα, Η Άννι το Μυρμήγκι)

• Σειρά Τα Μαγνητικά Βιβλία

Βιβλία που κολλάνε στο ψυγείο και μαθαίνεις να βοηθάς, να μοιράζεσαι, να φέρεσαι ευγενικά, να τρέφεσαι σωστά. (Στη σειρά κυκλοφορούν τα βιβλία: α) Η πιο καλή βοηθός! β) Ας το! Είναι δικό μου, γ) Μην τρως σαν γουρουνάκι δ) Θέλω μόνο τυρί

Α΄και Β΄Δημοτικού:

• Αχ, γιατί να είμαι γάτα!, Μαριανίνα Κριεζή, εκδ. Άμμος
• Των οσπρίων η γιορτή. Γιώργης Μασσαβέτας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Η σειρά «Λούκουλος», Ευγένιος Τριβιζάς*, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Ποτέ μη γαργαλάς ένα γορίλα, Ευγένιος Τριβιζάς, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Ποιος έκανε πιπί στο Μισισσιπή, Ευγένιος Τριβιζάς, Ελληνικά Γράμματα
• Η οικογένεια Ψηλοκοντού, Γιώργος Μαρίνος, εκδ. Κέδρος
• Πλατς!, Φιλίπ Κορεντέν, εκδ. Άμμος
• Μάντεψε πόσο σ’αγαπώ, Σαμ Μακ Μπράτνεϋ

* Ο Ευγένιος Τριβιζάς, ευφάνταστος σύγχρονος παραμυθάς, παίζει με την ελληνική γλώσσα μ’έναν τρόπο εκπληκτικό. Τα κειμενά του βρίθουν λέξεων που πλάθει ο ίδιος και γι’αυτό συστήνονται για παιδιά δίχως δυσκολίες στην ανάγνωση, ή απλώς για παιδιά μεγαλύτερης σχολικής ηλικίας (παρότι τα θέματά τους ξετρελαίνουν τα παιδιά από την προσχολική ακόμη ηλικία).

Γ΄και Δ΄Δημοτικού:

• Η σειρά «Τα παραμυθοτράγουδα», Εύη Ψάλτη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Ένα φτυάρι στον Άρη, Ευγένιος Τριβιζάς, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Όταν είναι να φύγει το τρένο, Ευγένιος Τριβιζάς, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Σειρά «Η αρκουδίτσα Κατερίνα-Κατίνα», Χρήστος Μπουλώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Οι περιπέτειες του Πέρη, Σμαρούλα Παντελή, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Η Σούπα της Μάρθας, Σούζαν Μεντώ, εκδ. Παπαδόπουλος
• Οι αρκούδες Γκρίζλυ, Σούζαν Ακάς, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

Ε΄και ΣΤ΄Δημοτικού:

• Ο χιονάνθρωπος και το κορίτσι, Ευγένιος Τριβιζάς, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Οι μύθοι του Λαφονταίν, Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη, εκδ. Πατάκη
• Φλυαρίες ανάμεσα στον ουρανό και τη γη, Τζιάνι Ροντάρι, εκδ. Τεκμήριο
• Αστείες ιστορίες, συλλογή, εκδ. Τεκμήριο
• Ο Χαρούν και η θάλασσα των Παραμυθιών, Σαλμάν Ρασντί, εκδ. Νέα Σύνορα – Λιβάνη
• Το μαγικό Φίλτρο, Μίχαελ Έντε, εκδ. Ψυχογιός

Βιβλιοπροτάσεις κατά θέματα:

 Φιλία:

• Α! και Α!, Ιωάννα Καρατζαφέρη, εκδ. Πατάκης
• Ονόματα δε λέμε, Αργυρώ Κοκορέλη, εκδ. Πατάκης
• Εκείνη τη φορά, Βούλα Μάστορη, εκδ. Πατάκης
• Πού πήγε το φεγγάρι απόψε, Βούλα Μάστορη, εκδ. Πατάκης
• Αχ αυτοί οι μεγάλοι!, Μαρία Βελετά Βασιλειάδου, εκδ. Σύγχρονη Εποχή
• Το χάνουμε!, Σοφία Παράσχου-Χατζηδημητρίου, εκδ. Πατάκης
• Αχ οι φίλοι μου, Ελένη Σαραντίτη-Παναγιώτου, εκδ. Εστία
• Ο Άκης και οι άλλοι, Κυριάκος Ντελόπουλος, εκδ. Γνώση
• Στα βήματα του Σαμοθήριου, Λίτσα Ψαραύτη, εκδ. Καστανιώτης
• Το ‘λέγαν ξάστερο, Άννα Γκέρτσου-Σαρρή, εκδ. Κέδρος
• Γάντι σε ξύλινο χέρι, Μάνος Κοντολέων, εκδ. Γνώση
• Όμορφα χρόνια εφηβικά, Μαρία Γουμενοπούλου, εκδ. Ηλιοσκόπιο

Κοινωνικά θέματα:

• Το Χαρούμενο Λιβάδι, (ρατσισμός), Τριανταφυλλιά Νικολούδη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Η Σεμέλη διώχνει το νέφος (οικολογία), Χρήστος Μπουλώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Το Αλφαβητάρι της Φύσης (έρωτας, γάμος, διαζύγιο, ρατσισμός, πόλεμος, οικολογία), Μαρία Φραγκιά, εκδ. Ελληνικά Γράμματα
• Η χώρα με τις 2 πολιτείες και τις μυγδαλένιες κούνιες (γέννηση), Βούλα Μάστορη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

Διαζύγιο:

• Η Κοκκινοπαντουφλίτσα, Ελένη Βαλαβάνη, εκδ. Κέδρος
• Ο Πολικός και η Μελένια, Ειρήνη Μάρρα, εκδ. Κέδρος
• Σπίτι για πέντε, Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, εκδ. Πατάκης
• Άκου φίλε, Αντώνης Δελώνης, εκδ. Καμπανάς
• Δύσκολα Βήματα, Νίτσα Τζώρτζογλου, εκδ. Μόκας-Μορφωτική
• Ναταλία, Νένα Κοκκινάκη, εκδ. Πατάκη
• Η εποχή των Υακίνθων, Τούλα Τίγκα, Πατάκης
• Φίλοι-φίλοι καρδιοφίλοι, Σοφία Ζαραμπούκα, Πατάκης

Υιοθεσία:

• Το κορίτσι με τις δυο μητέρες, Ι.Δ. Ιωαννίδη, εκδ. Α.Σ.Ε.
• Μια ιστορία για δύο, Ειρήνη Μάρρα, εκδ. Καστανιώτης
• Η άλλη μάνα, Φράνση Σταθάτου, εκδ. Καμπανάς

Συγκρούσεις παιδιών και γονέων:

• Σειρά «Οι περιπέτειες της Λορέτας της Ποντικίνας», AlexDuwe, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. Τα βιβλία (συνοδεύονται από κασέτες και ασκήσεις)είναι γραμμένα στο πλαίσιο της συστημικής προσέγγισης και στοχεύουν στη γεφύρωση του παιδικού με τον ενήλικο κόσμο, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία, την κριτική σκέψη, την εμπιστοσύνη, και τη δημιουργική αλληλεπίδραση παιδιών και ενηλίκων.
• Ορέστης, Σοφία Φίλντιση, εκδ. Καστανιώτης
• Τα Χέγια, Ζωρζ Σαρή, εκδ. Πατάκης
• Ζουμ, Ζωρζ Σαρή, εκδ. Πατάκης
• Το ανθρωπάκι μου, Γιολάντα Πατέρακη, εκδ. Δωρικός
• Κάτω απ’ την καρδιά της, Βούλα Μάστορη, Πατάκης

Ο Θάνατος – το ορφανό παιδί:

• Μια μικρή καλοκαιρινή ιστορία, Ευγενία Φακίνου, εκδ. Καστανιώτης
• Οι δυο τους κι άλλοι δυο, Μάνος Κοντολέων, εκδ. Άμμος
• Για τον πατέρα, Καλλιόπη Σφαέλλου, εκδ. Πατάκης
• Τα παιδιά της γης, Σοφία Φίλντιση, εκδ. Α.Σ.Ε.
• Το Ρηνάκι και άλλα διηγήματα, Σοφία Φίλντιση, εκδ. Καστανιώτης
• Ο δάσκαλος με το βιολί και το αστέρι, Θέτις Χορτιάτη, εκδ. Άγκυρα
• Ο Μιχάλης με το μηχανάκι, Ζωή Κανάβα, εκδ. Α.Σ.Ε.
• Καναρίνι και μέντα, Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, εκδ. Πατάκης

Τέχνη:

• Ντορεμιφασολλασι, Σοφία Μαντούβαλου, εκδ. Χαρταετός
• Γραμμές, σχήματα, χρώματα, Μαριόρας και Θανάση Εξαρχόπουλου, εκδ. Αίολος
• Το νησί με τα μαγικά τετραγωνάκια (Πωλ Κλέε), εκδ. Οδυσσέας-Αίολος
• Το ημερολόγιο του Κόκκινου Ήλιου (Χοάν Μιρό), εκδ. Οδυσσέας-Αίολος

Ακολουθούν βιβλιοπροτάσεις, με θεματολογία που απασχολεί μεγαλύτερα παιδιά (Γυμνασίου και Λυκείου). Διακρίνουμε τα βιβλία ανάλογα με το θέμα που διαπραγματεύονται, έτσι ώστε να είναι ευκολότερη η επιλογή, είτε είναι δική σας είτε του παιδιού.

1. Εφηβεία

Α. Πέρασμα στην εφηβεία:

• Τ’αυγουστιάτικο Φεγγάρι, Βούλα Μάστορη, εκδ. Α.Σ.Ε. και Πατάκης.
• Τα στάχυα μεστώνουν στον ήλιο, Μαρία Γουμενοπούλου, εκδ. Ηλιοσκόπιο.
• Η Τέτη και οι άλλοι, Ιωάννα Καρατζαφέρη, εκδ. Σύγχρονη Εποχή
• Νινέτ, Ζωρζ Σαρή, εκδ. Πατάκης
• Το δέκατο έκτο καλοκαίρι, Βεατρίκη Κάντζολα-Σαμπατάκου, εκδ. Πατάκης
• Ψάχνοντας για το άσπρο φως, Νένα Κοκκινάκη, εκδ. Πατάκης
• Ο ψύλλος, Δημήτρης Σπύρου, εκδ. Πατάκης
• Ξέρει ο καιρός, Ελένη Μαντέλου, εκδ. Πατάκη
• Τ’αστέρια χαμηλώνουν κάποτε, Ελένη Χωρεάνθη, εκδ. Πατάκης

Β. Σχέσεις εφήβων – γονέων:

• Τα χέγια, Ζωρζ Σαρή, εκδ. Πατάκης
• Πατέρας και γιος, Παντελής Καλλιότσιος, εκδ. Κέδρος
• Δύσκολα βήματα, Νίτσα Τζώρτζογλου, εκδ. Μόκας-Μορφωτική
• Ναταλία, Νένα Κοκκινάκη, εκδ. Πατάκης
• Η εποχή των υακίνθων, Τούλα Τίγκα, εκδ. Πατάκης.
• Το μενταγιόν της γιαγιάς Ευγενίας, Βίκυ Δέμου. Εκδ. Πατάκης

Γ. Σχέσεις με το άλλο φύλο:  

• Άκου φίλε, Αντώνης Δελώνης, εκδ. Καμπανάς
• Όταν υπάρχει μια Ελένη…, Αντώνης Δελώνης, εκδ. Άγκυρα
• Τα δάκρυα της Περσεφόνης, Λίτσα Ψαραύτη, εκδ. Πατάκης
• Ένα καλοκαίρι στη σκιά του Βούδα, Λίτσα Ψαραύτη, εκδ. Κέδρος
• Το αίνιγμα της πέτρινης γενειάδας, Λίτσα Ψαραύτη, εκδ. Πατάκης
• Ένα καλοκαίρι γεμάτο κεραυνούς, Ζωή Παπαθεοδώρου – Παπαζήση, εκδ. Gutenberg
• Τα χρώματα της ίριδας, Ζωή Σπυροπούλου, εκδ. Μίνωας
• Κάποτε ο κυνηγός, Ελένη Σαραντίτητ, εκδ. Καστανιώτης
• Μια αγάπη για δύο, Ζωρζ Σαρή και Αργυρώ Κοκορέλη, εκδ. Πατάκης
• Στο Γυμνάσιο, Βούλα Μάστορη, εκδ. Πατάκης

Δ. Τα προβλήματα της εφηβείας:

• Το μυστικό του πέμπτου ορόφου, Μαρία Βελετά – Βασιλειάδου, εκδ. Άγκυρα
• Μαργαρίτα, Νένα Κοκκινάκη, εκδ. Πατάκης
• Ένα-Ένα-Τέσσερα, Βούλα Μάστορη, εκδ. Πατάκης
• Γιούσουρι στην τσέπη, Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου, εκδ. Πατάκης
• Μου μαθαίνετε να χαμογελάω, σας παρακαλώ;, Ελένη Δικαίου, εκδ. Πατάκης
• Απαγορεύεται η αγάπη…, Ι.Δ. Ιωαννίδης, εκδ. Καστανιώτης

2. Το παιδί με ειδικές ανάγκες

• Το βιβλίο ενός τυφλού, Χρήστος Σκανδάλης, εκδ. Πανέζης
• Αργυρώ, Νίτσα Τζώρτζογλου, εκδ. Κέδρος
• Το μυστικό τραγούδι της Μάτας, Ειρήνη Μάρρα, εκδ. Κέδρος
• Γράμμα στο μοναχικό αδελφό μου, Μαρία Αβρααμίδου, εκδ. Πατάκης
• Είναι ο γιος μου, Ιωάννα Τσοκοπούλου, εκδ. Καστανιώτης
• Μέρες της Αλκυόνης, Δημήτρης Μανθόπιουλος, εκδ. Ψυχογιός
• Το ξεχασμένο συρτάρι, Κατερίνα Μουρίκης, εκδ. Άγκυρα

3. Ευρύτερα κοινωνικά θέματα και προβλήματα

Α. Ναρκωτικά:

• Στο τσιμεντένιο δάσος, Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου,εκδ. Πατάκης
• Το ταξίδι που σκοτώνει, Μάνος Κοντολέων, εκδ. Καστανιώτης
• ΣΟΣ κίνδυνος, Νίτσα Τζώτζογλου, εκδ. Καστανιώτης
• Περιπέτεια στην Αθήνα, Νίτσα Τζώρτζογλου, εκδ. Μόκας – Μορφωτική
• Επιχείριση: Άσπρη Αράχνη, Αντώνης Δελώνης, εκδ. Α.Σ.Ε.
• Στα δίχτυα της λευκής αράχνης, Αντώνης Δελώνης, εκδ. Μίνωας
• Η εξομολόγηση, Αντώνης Δελώνης, εκδ. Άγκυρα
• Το παράξενο δώρο, Ι.Δ. Ιωαννίδης, εκδ. Καστανιώτης
• Ύποπτα δέματα στο Αιγαίο, Καλλιόπη Σφαέλλου, εκδ. Σπαθής
• Το μυστικό του κοχυλιού, Γιολάντα Πατεράκη, εκδ. Ψυχογιός
• Κλειστά Φάκελα, Νίτσα Τζώρτζογλου, εκδ. Κέδρος
• Μελτέμια και απανεμιές, Νίτσα Τζώρτζογλου, εκδ. Καστανιώτης
• Το ασημένιο μενταγιόν, Κίρα Σίνου, εκδ. Κέδρος

Β. ΑΙDS:

• Το αυγό της έχιδνας, Λίτσα Ψαραύτη, εκδ. Πατάκης
• Γεύση Πικραμύγδαλου, Μάνος Κοντολέων, εκδ. Πατάκης

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Γ λ ώ σ σ α    κ α ι    Ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α   σ τ ο υ ς    Χ ι μ π α τ ζ ή δ ε ς

Αρκετοί γλωσσολόγοι ερευνητές, τις τελευταίες ιδιαίτερα δεκαετίες, ερευνούν εάν όντως η γλώσσα, η δυνατότητα δηλαδή λεκτικής επικοινωνίας, είναι αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου. Το ενδιαφέρον έχει στραφεί ιδιαίτερα στην επικοινωνία των χιμπατζήδων και στην ικανότητά τους να μάθουν την γλώσσα των ανθρώπων!

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το ζεύγος Hayes ‘υιοθέτησε’ για πρώτη φορά στην ιστορία, ένα νεογέννητο χιμπατζή, τη Βίκη, σε μια προσπάθεια να ερευνήσουν εάν ο χιμπατζής θα μάθαινε μεγαλώνοντας να μιλά, όπως ένα ανθρώπινο βρέφος. Η προσπάθειά τους όμως δεν στέφθηκε με επιτυχία. Μετά από έξι χρόνια ‘ανθρώπινης ανατροφής’ ο χιμπατζής μπορούσε να προφέρει 4 μόνο αγγλικές λέξεις (‘μαμά’, ‘μπαμπάς’, ‘πάνω’ και ‘κούπα’), και μάλιστα όχι απόλυτα καθαρά.

Από το 1960 έως σήμερα, ακολούθησαν και άλλες, παρόμοιες προσεγγίσεις στην έρευνα της γλωσσικής ικανότητας των ανθρωποειδών. Η αποτυχία του πειράματος των Hayes οδήγησε σε αμφιβολίες για το εάν η ομιλούμενη γλώσσα είναι αυτή που πραγματικά ταιριάζει να ‘διδαχθεί’ στους χιμπατζήδες. Επιστημονική παρατήρηση της φυσικής επικοινωνίας των χιμπατζήδων έδειξε ότι το είδος αυτό των ανθρωποειδών χρησιμοποιούν περισσότερα νοήματα παρά ήχους στη μεταξύ τους επικοινωνία. Επιπλέον, από έρευνα που ακολούθησε φάνηκε ότι, πράγματι, οι χιμπατζήδες αδυνατούν να παράγουν όλους τους ήχους της ανθρώπινης ομιλίας, λόγω ανατομίας του φωνητικού καναλιού. Έτσι, οι προσπάθειες πλέον προσανατολίστηκαν σε οπτικές, νοηματικές γλώσσες τις οποίες και προσπάθησαν να ‘διδάξουν’ στους χιμπατζήδες.

Η πρώτη επιτυχής προσπάθεια για διδασκαλία της νοηματικής γλώσσας σε χιμπατζή έγινε από τους Gardners, στα πλαίσια ενός προγράμματος του πανεπιστημίου Nevada. Αυτοί κατόρθωσαν να διδάξουν σε έναν χιμπατζή γένους θηλυκού, την Washoe, την Αμερικανική νοηματική γλώσσα, (δηλαδή την γλώσσα που χρησιμοποιούν οι κωφοί Αμερικανοί πολίτες). Μολονότι η Washoe ήταν ήδη 10 μηνών όταν οι θετοί γονείς της ξεκίνησαν να δουλεύουν μαζί της, έμαθε την πρώτη της λέξη έως τους 15 μήνες, στα 2 της χρόνια ‘είπε’ την πρώτη πρόταση και μέχρι την ηλικία των πέντε χρόνων είχε ήδη μάθει γύρω στα 130 νοήματα – λέξεις! Η επιτυχία είναι εμφανής, εάν συγκρίνουμε τα αποτελέσματα αυτά με τις πέντε μόλις λέξεις της Βίκης σε αντίστοιχη ηλικία.

Την επιτυχημένη αυτή πρώτη προσπάθεια των Gardners διαδέχτηκαν πολλές άλλες ανάλογες προσπάθειες ‘διδασκαλίας’ της νοηματικής γλώσσας σε χιμπατζήδες. Εκτός από την νοηματική, κάποιοι ερευνητές χρησιμοποίησαν πλαστικά σχήματα σαν επικοινωνιακό μέσο και άλλοι ειδικά προγράμματα υπολογιστών, σε απλή βέβαια μορφή!

Τα αποτελέσματα ήταν λίγο – πολύ παρόμοια. Όλες οι προσπάθειες έδειξαν ότι οι χιμπατζήδες έχουν το γνωστικό δυναμικό για να κατακτήσουν τα στοιχειώδη –τουλάχιστον -της ανθρώπινης γλώσσας.

Αρκετοί ερευνητές μάλιστα έφτασαν να υποστηρίζουν ότι, πράγματι, οι χιμπατζήδες κατέχουν γλωσσική ικανότητα αντίστοιχη με αυτή των ανθρώπων. Εκτιμήθηκε μάλιστα, ότι η γλωσσική ικανότητα των χιμπατζήδων είναι αντίστοιχη με αυτή ενός τρίχρονου παιδιού! Άλλοι όμως ερευνητές, λίγο ίσως ενθουσιώδεις, θεώρησαν ότι τα αποτελέσματα των ερευνών δεν αποδεικνύουν την ικανότητα των χιμπατζήδων να χειριστούν τον ανθρώπινο λόγο. Κατ’ αυτούς, τα ερευνητικά πορίσματα δείχνουν απλά και μόνο μια ικανότητα μίμησης στους χιμπατζήδες, την οποία και μπορεί ο άνθρωπος να καλλιεργήσει μέσω διδασκαλίας. Η επεξεργασία επομένως της γλώσσας από τους χιμπατζήδες δεν φαίνεται να είναι παρόμοια με την επεξεργασία της γλώσσας από τον άνθρωπο. Κι αυτό γιατί η γλώσσα φαίνεται να είναι για τα ανθρωποειδή ένα μονοσήμαντο καθαρά συμβολικό σύστημα: κάθε έννοια που έχουν στη σκέψη τους (και έχουν πράγματι εκατοντάδες έννοιες, όπως αποδεικνύεται από τις έρευνες) αντιστοιχεί σε ένα μόνο σύμβολο το οποίο έχουν συσχετίσει με την έννοια αυτή. Αυτό βέβαια δεν τους εμποδίζει να μάθουν και κάποιους ‘συντακτικούς’ κανόνες για να συνθέτουν τις έννοιες αυτές σε πρόταση. Στον άνθρωπο όμως, ο λόγος διαθέτει επιπλέον χαρακτηριστικά όπως: ποικιλία στην έκφραση μιας έννοιας, γλωσσική συνθετότητα και ευρηματικότητα. Τα χαρακτηριστικά αυτά οι Χιμπατζήδες δεν τα επιδεικνύουν, σε όποια γλώσσα κι αν μυηθούν, όσος χρόνος διδασκαλίας κι αν έχει προηγηθεί!

Όποια κι αν είναι η ερμηνεία των ερευνητών, γεγονός είναι ότι η δημοσίευση τέτοιων ερευνών επαναφέρει σημαντικά ερωτήματα όσον αφορά την προέλευση του ανθρώπινου είδους. Εάν δεχτούμε ότι πράγματι οι γλωσσικές ικανότητες των χιμπατζήδων αντιστοιχούν με αυτές ενός τρίχρονου παιδιού, τότε ίσως είμαστε περισσότερο επιρρεπής να δεχτούμε τα ανθρωποειδή σαν ένα μακρινό μας πρόγονο, ο οποίος όμως συνεχίζει να εξελίσσεται με πιο αργούς ρυθμούς απ’ ότι ο άνθρωπος. Εάν όμως, ως άνθρωποι, διεκδικήσουμε αποκλειστικότητα και υπεροχή στο θέμα της γλωσσικής ικανότητας, τότε αυτόματα δημιουργείται ένα ισχυρό επιχείρημα – μαρτυρία ότι ο χιμπατζής και ο άνθρωπος είναι δύο ξεχωριστά είδη με ξεχωριστή ιστορία, διαφορετική δηλαδή εντελώς φυλογενετική εξέλιξη στην πορεία των χρόνων.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Σ’ ένα τόπο μακρινό, μέσα στο χιόνι και τους πάγους, ζει ένας αγαθός γέρος με μακριά λευκή γενειάδα. Ξαπλωμένος αναπαυτικά πάνω σε μια μαλακή πολυθρόνα, κοιμάται. Κοιμάται; μα πρέπει να ξυπνήσει! Είναι Χριστούγεννα και έχει τόσα πράγματα να κάνει! Αλλά ποιος είναι αυτός ο γέρος που κοιμάται; Είναι ο Άι Βασίλης. Ναι, αυτός είναι!

Μαγεία, όνειρο, παραμύθι. Αντικατοπτρισμοί της ανθρώπινης ψυχής στη λίμνη της συνείδησης. Ξύπνια όνειρα, εκφράσεις της συλλογικής επιθυμίας, τα παραμύθια ξεπήδησαν μέσα από τη φαντασία, το όνειρο, το φόβο και τις εμπειρίες πολλών γενεών και πολλών φυλών της ανθρωπότητας. Φτάνουν μέχρι τη μακρινή εποχή των πρωτόγονων λαών, αλλά κλείνουν μέσα τους την ιδιότητα του σύγχρονου, γιατί είναι προϊόντα της δημιουργικής και ανήσυχης λειτουργίας του ανθρώπινου νου.

Τα Χριστουγεννιάτικα δέντρα είναι στολισμένα, οι δρόμοι φωτισμένοι, οι βιτρίνες γεμάτες δώρα, αλλά εκείνος δεν είναι ακόμη έτοιμος. Ίσως τα χρόνια έχουν αρχίσει να τον βαραίνουν, είναι άλλωστε πάνω από οχτακοσίων χρόνων. Ευτυχώς, δέκα μικροί νάνοι, φίλοι του, θα τον ξυπνήσουν έγκαιρα και θα τον βοηθήσουν στις προετοιμασίες της τελευταίας στιγμής. Αν δεν ήταν εκείνοι, ο γερο-τεμπέλαρος ποιος ξέρει πότε θα ξυπνούσε …

Η φαντασία του παιδιού βρίσκει ανταπόκριση και τρέφεται με τον φανταστικό κόσμο των παραμυθιών. Από την άλλη, ο φανταστικός κόσμος δημιουργήθηκε ακριβώς επειδή αντιστοιχεί στην παιδική ψυχή.

Αλλά η ώρα περνάει, τα παιδιά περιμένουν και υπάρχουν όλα εκείνα τα παιχνίδια που πρέπει να φορτώσει στο έλκυθρο. Και το έλκυθρο; Πάει ένας χρόνος τώρα που ο Άι Βασίλης δεν το έχει χρησιμοποιήσει. Θα πρέπει να το βγάλει, να το καθαρίσει, να το γυαλίσει και να ταΐσει καλά τους ταράνδους, που έχουν μπροστά τους ένα μακρύ ταξίδι…

Το παραμύθι έχει συχνά και θεραπευτικό χαρακτήρα. Δεν είναι τόσο φυγή από την πραγματικότητα όσο δημιουργία ενός χωριστού κόσμου, όπου βρίσκουν ικανοποίηση οι ψυχικές ανάγκες του παιδιού. Το παραμύθι δίνει λύση, για παράδειγμα, στα προβλήματα προσωπικών σχέσεων που έχει το παιδί με τους ενήλικες, που τους βλέπει σαν γίγαντες και τους τρέμει όταν ίσως το κακομεταχειρίζονται ή του επιβάλλουν, με τη δύναμη, το φόβο και τη βία, τη δική τους θέληση. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, ότι πολλοί αγαπημένοι ήρωες των παιδιών είναι μικρόσωμοι και γεννήθηκαν τελευταίοι (π.χ. ο Δεκατρείς, ο Κοντορεβιθούλης, ο Δαχτυλάκης κ.α.).

Οι νάνοι τον βοηθάνε να ετοιμαστεί, βγάζουν έξω την κόκκινη στολή του, τη σκούφια του τη στολισμένη με γούνα, τις μπότες του. Όλα αυτά βρίσκονται εδώ κι ένα χρόνο στα συρτάρια και χρειάζονται μερικές επιδιορθώσεις: κουμπιά έχουν φύγει, ραφές έχουν ξηλωθεί και οι μπότες χρειάζονται γυάλισμα …

Όσο κι αν το παραμύθι κινείται στη σφαίρα της φαντασίας, διαπιστώνει κανείς ότι συχνά θίγονται και σημαντικά θέματα της πραγματικής ζωής. Για παράδειγμα στο γνωστό σε όλους μας παραμύθι του Andersen ‘Το άσχημο παπί’ θίγεται το θέμα της ιδιαιτερότητας. Ένα παιδί που γεννιέται διαφορετικό από τα αδέρφια του και γι’ αυτό δεν γίνεται αποδεκτό από το περιβάλλον του, που του αρνείται το δικαίωμα της διαφοράς. Ο ήρωας (το άσχημο παπί) αρνείται πεισματικά να αλλοτριωθεί. Είναι σαν να λέει ‘Δεν με καταλαβαίνετε, δε θέλετε να αναγνωρίσετε την ιδιαιτερότητά μου’. Η μεταμόρφωση του ήρωα από άσχημη πάπια (που δεν ήταν ποτέ, αλλά έτσι το θεωρούσε το περιβάλλον) σε κύκνο (που αυτό που πραγματικά ήταν) θα μπορούσε να συμβεί σε ένα παιδί με ειδικές ανάγκες που το περιβάλλον του έως τώρα το απέρριπτε ή το έκρυβε. Το μήνυμα που περνά στο μικρό αναγνώστη είναι ότι καθένας μπορεί να αξιοποιηθεί στο κατάλληλο περιβάλλον αντλώντας από τις δικές του εσωτερικές δυνατότητες.

Τώρα δεν μένει παρά να φορτώσει τα δώρα στο έλκυθρο και να ξεκινήσει για να γυρίσει όλο τον κόσμο. Πριν φύγει, πρέπει να πάρει μαζί του τα γράμματα που του έχουν στείλει παιδιά από όλο τον κόσμο και να ετοιμάσει ένα κατάλογο με τις διευθύνσεις…

Υπάρχουν όμως και εκείνοι που (καλοπροαίρετα ίσως) καταδικάζουν τα παραμύθια, ισχυριζόμενοι ότι πρόκειται για αρρωστημένες επινοήσεις, αναχρονιστικά και παρωχημένα, μη ρεαλιστικά κατασκευάσματα που δρουν βλαβερά πάνω στη συναισθηματική συγκρότηση του παιδιού. Τι απάντηση απάντηση θα δώσουμε σε όλους αυτούς που βιάζονται να απομυθοποιήσουν τον Άι Βασίλη στα μάτια των παιδιών; Τι απάντηση θα δώσουμε σε αυτούς που προτιμούν να κατακρημνίσουν τον φανταστικό κόσμο του παραμυθιού αντικαθιστώντας τον με ρεαλιστικές γνώσεις και ορθολογιστικές εξηγήσεις;

Όλα είναι έτοιμα ξεκινάει! Το έλκυθρο με τους ταράνδους τον περιμένει! Είναι κιόλας φορτωμένο με όλα τα δώρα και τα καμπανάκια του αρχίζουν να χτυπούν. Ναι, ο Άι Βασίλης φεύγει, κουβαλώντας μαζί του ένα φορτίο γεμάτο χαρά και όνειρα για όλο τον κόσμο. Ποιος ξέρει ποιο τυχερό παιδί θα κατορθώσει να τον δει καθώς, πατώντας στα νύχια των ποδιών θ’ αφήνει τα δώρα κάτω από το δέντρο, το σιωπηλό συνένοχό του. Ποιος ξέρει αν κάποιο παιδί –ίσως και μεγάλος- θα κατορθώσει να του σφίξει το χέρι!

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Κάθε ελληνόφωνος ομιλητής που έρχεται σε επαφή με γλώσσες του βορρά, εντυπωσιάζεται από το πλήθος των λέξεων που ο λαοί αυτοί διαθέτουν για να μιλήσουν για το χιόνι. Παρά το μεγαλείον της ελληνικής σημασιολογίας, διαπιστώνουμε ότι η γλώσσα μας στερείται λέξεων που ανήκουν σε συγκεκριμένα σημασιολογικά πεδία. Μετρήστε για παράδειγμα τις λέξεις που διαθέτουμε για να μιλήσουμε για τους ανέμους ή τη θάλασσα και θα εντυπωσιαστείτε από τον πλούτο τους. Αντίθετα, αναζητήστε λέξεις για να μιλήσετε για το χιόνι.

Όλα τα γλωσσικά συστήματα οργανώνονται και εξελίσσονται στις ίδιες βασικές αρχές, δύο εκ των οποίων είναι η αρχή της οικονομίας και η αρχή της λειτουργικότητας. Ένα γλωσσικό σύστημα πρέπει να είναι οικονομικό και άρα εύχρηστο (σκεφτείτε την οικονομία του να σχηματίζεις όλες τις λέξεις της γλώσσας σου από 24 μόνο γράμματα!). Πρέπει επίσης να είναι λειτουργικό, να εξυπηρετεί δηλαδή επαρκώς τις ανάγκες των χρηστών του. Λέξεις που παύουν να είναι λειτουργικές, χάνονται στην πορεία των χρόνων, ενώ παράλληλα γεννιούνται νέες για να καλύψουν νέες ανάγκες που προκύπτουν. Επιπλέον, σημασίες εύχρηστες για μια κοινωνική ή εθνική ομάδα δεν αφορούν καθόλου ή χρησιμοποιούνται ελάχιστα από μια άλλη ομάδα με διαφορετικές περιβαλλοντικές, κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες.

Εκεί ακριβώς έγκειται η διαφορετικότητα της δικής μας γλώσσας σε σχέση με τη γλώσσα των Δανών, για παράδειγμα, όσον αφορά το σημασιολογικό εύρος των εκφράσεων που χρησιμοποιούμε για το χιόνι.

Και για του λόγου το αληθές, απολαύστε τα παρακάτω αποσπάσματα από το βραβευμένο με το βραβείο SilverDagger (1994) βιβλίο του Δανού συγγραφέα PeterHoeg, FrokenSmillasFornemmelseforsne (Munksgaard/Rosinante, Kobenhaun 1992) και αναλογιστείτε:

εμείς πώς θα το λέγαμε;.

“(…) Κάποια μέρα του Οκτωβρίου η θερμοκρασία έπεσε 30 βαθμούς μέσα σε 4 ώρες και η θάλασσα έγινε ασάλευτη σαν καθρέφτης. Σύννεφα και θάλασσα ενώνονται τώρα σε μια κουρτίνα από βαρύ γκρίζο μετάξι. Το νερό γίνεται πηχτό και μια ιδέα κοκκινωπό, σαν λικέρ από βατόμουρα. Μια γαλάζια ομίχλη παγερού καπνού αποσπάται από την επιφάνεια της θάλασσας και γλιστράει πάνω από τον υδάτινο καθρέφτη.

Έπειτα το νερό πήζει. Και η παγωνιά ανασύρει από τη σκοτεινή θάλασσα ένα ροδώνα, ένα άσπρο χαλί από ανθούς πάγου, που σχηματίστηκαν από αλάτι και παγωμένες νεροσταγόνες. Τέτοια λουλούδια μπορεί να ζήσουν 4 ώρες, μπορεί και 2 μέρες.

Σ΄ αυτή τη φάση, η δομή των παγοκρυστάλλων βασίζεται στον αριθμό 6. Γύρω από ένα εξάγωνο, σαν κελί κερήθρας από στερεοποιημένο νερό, 6 βραχίονες απλώνονται προς 6 καινούρια κελιά, που με τη σειρά τους -αν τα φωτογραφήσεις με έγχρωμο φίλτρο και τα δεις σε ισχυρή μεγέθυνση- αναλύονται σε καινούρια εξάγωνα.

Έπειτα, σχηματίζονται διαδοχικά “παγοτρίμματα”, “παγοπουρές”, “παγοτηγανίτες”, που ενώνονται σε ογκόπαγους. (…) Πέρα μακριά, είναι το χίκου, ο μόνιμος πάγος, η ήπειρος της παγωμένης θάλασσας (…) Στο φιορδ που δημιουργήθηκε από το σύστημα των τοπικών ρευμάτων επιπλέουν παντού χίκουακ και πούκταακ, παγόπλακες. Οι πιο επικίνδυνες είναι οι μπλε και οι μαύρες, που σχηματίστηκαν αποκλειστικά από το λιώσιμο άλλων πάγων. Κάθονται στη θάλασσα βαριά και βαθιά, κι εξαιτίας της διαφάνειάς τους έχουν πάρει το χρώμα του νερού γύρω τους. Πιο ευδιάκριτοι είναι ο άσπρος πάγος των παγετώνων και ο γκριζωπός θαλάσσιος πάγος που χρωματίζεται από σωματίδια του αέρα.

Η επιφάνεια των ογκόπαγων είναι ένα ρημαγμένο τοπίο από ίβουνικ, πάγους που το ρεύμα και οι συγκρούσεις ανάμεσα στις πλάκες σπρώχνουν προς τα πάνω, από μάνιιλακ, εξογκώματα πάγου, από απούχινικ, χιόνι που ο άνεμος συμπίεσε σε στέρεα οχυρά.

Ο ίδιος άνεμος που έσπειρε στον πάγο αγκιούππινικ, τις ρυτίδες χιονιού που ακολουθείς με το έλκηθρο, όταν απλώνεται πάνω στον πάγο η ομίχλη.

(…) ψάχνει για κίλλακ, ανοίγματα στον πάγο (…)

(…) Από μια άποψη, ο πάγος είναι ένα ανοιχτό βιβλίο. Κουβαλάει την ιστορία του γραμμένη στην επιφάνειά του. Οι πτυχώσεις, οι γρόμποι, τα τετράγωνα δόντια σχηματίζονται όταν ο πάγος λιώνει και ξαναπαγώνει. Ο μωσαϊκός πάγος είναι ένα μίγμα από διάφορες παγετώδεις περιόδους, οι μαύροι όγκοι του σίκουσσακ είναι αρχαίος πάγος που σχηματίστηκε σε προστατευμένα φιορδ, αποσπάστηκε με τον καιρό και παρασύρθηκε στη θάλασσα. Από τα σύννεφα, κάτω από τα οποία έσκυψε ο ήλιος, κατεβαίνει τώρα, με τις τελευταίες ηλιαχτίδες, ένα αραχνοΰφαντο πέπλο από κάνικ, χιόνι που αργοπέφτει”.              

Αλήθεια, εμείς πώς θα το λέγαμε;

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Πίστευαν παλιότερα, ότι η είσοδος των παιδιών στο δημοτικό σχολείο συνέπιπτε χρονικά με την φάση ωρίμανσης και ετοιμότητάς τους για μύηση στο γραπτό λόγο. Σήμερα ωστόσο, η άποψη αυτή έχει καταρριφθεί στο χώρο της παιδαγωγικής: Τα παιδιά, ζώντας σ΄ ένα οικογενειακό –και ευρύτερα κοινωνικό- περιβάλλον όπου κυριαρχεί ο έντυπος λόγος και συμβιώνοντας με ενήλικες οι οποίοι τον χρησιμοποιούν λειτουργικά, εξοικειώνεται και ξεκινά να ανακαλύπτει το γραπτό λόγο και να επινοεί τρόπους να τον κατακτήσει, πολύ πριν την είσοδό του στο σχολείο. Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων της ανάγνωσης και γραφής λοιπόν, είναι διαδικασίες εξελικτικές, συνεχείς και αδιάσπαστες, οι οποίες πηγάζουν από το ίδιο το παιδί, από τα πρώτα ήδη χρόνια της ζωής του, και “αναδύονται” ανεμπόδιστα, εφόσον οι συνθήκες είναι κατάλληλες, εφόσον δηλαδή οι ενήλικες εστιάσουν και υποστηρίξουν την προσπάθεια μύησης του παιδιού στο σύμπαν του γραπτού λόγου.

Μελέτες δείχνουν ότι σε όλες σχεδόν τις οικογένειες, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, τη φυλή, την κοινωνική τάξη, το μορφωτικό επίπεδο ή την οικονομική κατάσταση των γονέων, παρατηρούνται δραστηριότητες που σχετίζονται με την ανάγνωση και τη γραφή. Στη διεθνή βιβλιογραφία, χρησιμοποιείται ο όρος Οικογενειακός Αλφαβητισμός (family literacy) για να υποδηλώσει τέτοιου τύπου καθημερινές δραστηριότητες, όπως: η ανάγνωση βιβλίων, περιοδικών, υπότιτλων σε ξένες τηλεοπτικές σειρές, η γραφή σημειωμάτων με τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους τα μέλη της οικογένειας, η σύνταξη καταλόγων για τα ψώνια, η τήρηση προσωπικού ημερολογίου, η αλληλογραφία, οι ευχετήριες κάρτες, και ό,τι άλλο απαιτεί χρήση του γραπτού λόγου, προκειμένου τα μέλη της οικογένειας να επιτελέσουν τις προσωπικές ή κοινωνικές τους ενασχολήσεις. Οι δραστηριότητες αυτές, πέραν της άμεσης λειτουργικής τους σκοπιμότητας για τους ενήλικες, προσφέρουν στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας -τα μέλη δηλαδή της οικογένειας που δεν είναι ακόμη αναγνώστες και γράφοντες- πλήθος εμπειριών και πληροφοριών που σχετίζονται με το γραπτό λόγο και που φαίνεται τελικά να συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάδυση των δεξιοτήτων της ανάγνωσης και γραφής. Αντίθετα, η απουσία τέτοιων ενασχολήσεων / συνηθειών στο σπίτι, μπορεί να θεωρηθεί προάγγελος μελλοντικών δυσκολιών στην ανάγνωση και τη γραφή.

Οικογενειακός Αλφαβητισμός δεν σημαίνει, βέβαια, διδασκαλία της ανάγνωσης και γραφής στα παιδιά της νηπιακής ηλικίας. Η συστηματική εκμάθηση του γραπτού λόγου είναι έργο των παιδαγωγών δημοτικής εκπαίδευσης και όχι των γονέων – ή νηπιαγωγών. Οικογενειακός αλφαβητισμός σημαίνει όμως θετική στάση απέναντι σε ό,τι έχει σχέση με τον γραμματισμό των παιδιών. Σημαίνει προτροπή για ενεργό συμμετοχή σε καθημερινές απλές ενασχολήσεις ανάγνωσης και γραφής που αφορούν και εμπλέκουν τα εγγράμματα μέλη της οικογένειας. Σημαίνει παροχή ευκαιριών, διαμόρφωση συνθηκών τέτοιων που να γεννούν την ανάγκη για ανάγνωση και γραφή και να βοηθούν τα παιδιά να αισθανθούν τη λειτουργικότητα του γραπτού λόγου.

Σύμφωνα με την J. Weinberger (Literacygoestoschool, London: PaulChapmanPublishing, Ltd., 1996) τα παιδιά που είναι ικανά να χειρίζονται το γραπτό λόγο ήδη από την προσχολική τους ηλικία έχουν γονείς που:

• Ήδη από τη βρεφική ηλικία διαβάζουν στα παιδιά τους βιβλία και τους παρέχουν ευκαιρίες για επαφή με τον έντυπο λόγο.

• Βοηθούν και ενθαρρύνουν τα παιδιά τους σε κάθε απόπειρα αλφαβητισμού και εξοικείωσης με το γραπτό λόγο.

• Πιστεύουν στην αξία της εκπαίδευσης και παρακολουθούν από κοντά την εκπαίδευση των δικών τους παιδιών.

• Επισκέπτονται μαζί με τα παιδιά βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία και τα προτρέπουν να επιλέξουν μόνα τους τα δικά τους βιβλία.

• Συμμετέχουν σε κάθε σχετική με το γραμματισμό ενασχόληση των παιδιών και ανταποκρίνονται στα αιτήματά τους, διαβάζοντάς τους βιβλία, παίζοντας μαζί τους γλωσσικά παιχνίδια, συνθέτοντας ομοιοκατάληκτα τραγουδάκια, αλλά και προτρέποντάς τους να παρατηρούν ή να ανακαλύπτουν τον περιβάλλοντα έντυπο λόγο.

• Λειτουργούν οι ίδιοι ως πρότυπο και αντλούν ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση από τη συντροφιά και τη δημιουργική ενασχόληση με τα παιδιά τους.

Παιδιά τέτοιων γονέων, χάρη στην ευεργετική επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος, αναπτύσσουν δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής ήδη στην προσχολική ηλικία, παρουσιάζουν επομένως υψηλότερες επιδόσεις σε ανάγνωση και γραφή κατά τα πρώτα σχολικά έτη και εξασφαλίζουν ένα ισχυρότερο κίνητρο για μάθηση και σχολική επιτυχία.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Γλωσσική Παιδεία θα πει μαθαίνω να ακούω, να μιλώ, να διαβάζω και να γράφω στο βαθμό που απαιτείται για να κριθώ επαρκής ακροατής, ομιλητής, αναγνώστης και γράφων σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Τα δεδομένα της ελληνικής κοινωνίας του τέλους του αιώνα διαφοροποιούνται, όπως προφανώς αντιλαμβάνεστε, από τα δεδομένα της ίδιας κοινωνίας στην εποχή του μεσοπολέμου ή από τα δεδομένα της γαλλικής κοινωνίας των αρχών του αιώνα. Η γλωσσική παιδεία σήμερα αποτελεί το χρυσό κλειδί που θα ανοίξει στη σειρά όλες τις πόρτες της μάθησης και της γνώσης. Είναι το βασικό προαπαιτούμενο που θα επιτρέψει ή θα αποκλείσει την ένταξη του ατόμου στις ομάδες όπου στοχεύει να ανήκει. Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία, στα πρότυπα των δυτικών κοινωνιών παρέχει αλλά και απαιτεί τη γλωσσική παιδεία των μελών της. Και όχι μόνον απαιτεί, αλλά θεσπίζει και ποινές για όσους δεν σεβαστούν αυτή της την απαίτηση, οι οποίες κυμαίνονται από μια ελαφρά κοινωνική περιθωριοποίηση έως τις πολύ περιορισμένες ευκαιρίες για μόρφωση και επαγγελματική αποκατάσταση. Ο γλωσσικά απαίδευτος θα στερηθεί πολύτιμη γνώση και εμπειρία, θα παραμείνει στο περιθώριο των εξελίξεων, θα δυσκολευτεί στις επαγγελματικές και προσωπικές του σχέσεις, θα είναι μονίμως ο άνθρωπος που ακολουθεί.

Έως την ηλικία των πέντε με έξι περίπου ετών, λίγο πριν τη σχολική του ένταξη, το παιδί έχει ήδη κατακτήσει τη μητρική του γλώσσα, έχει αποκτήσει τις δομές εκείνες που θα του επιτρέψουν να γίνει ένας επαρκής ομιλητής και ακροατής. Στο εξής περνά πλέον στο στάδιο εκλέπτυνσης της γλώσσας του, στάδιο που αφετηριακά συμπίπτει με την έναρξη του σχολείου, διαρκεί όμως εφ’ όρου ζωής. Στη φάση αυτή το παιδί-ομιλητής-ακροατής καλείται να ολοκληρώσει τη γλωσσική του παιδεία, εξελισσόμενο σε αναγνώστη και γράφοντα. Αυτή είναι μία πολύ σκληρή περίοδος για τα περισσότερα παιδιά. Λίγο πιο εύκολα κάνει σήμερα τα πράγματα η προσχολική αγωγή που πολλά παιδιά έχουν, ωστόσο η έναρξη του σχολείου σημαίνει την αρχή πολλών δεινών για το μέχρι τότε ξένοιαστο πεντάχρονο ή εξάχρονο.

Στο σχολείο το παιδί διδάσκεται για πρώτη φορά συστηματικά το γραπτό λόγο. Μεγάλη στιγμή. Μαθαίνοντας να διαβάζει και να γράφει το παιδί μαθαίνει να μαθαίνει. Βελτιώνει την οπτική και ακουστική του αντίληψη, καλλιεργεί τη μνήμη του, χειρίζεται λειτουργικά την προσοχή του, δουλεύει τη γλώσσα του ως δομή, την βελτιώνει ως μορφή και την πλουτίζει ως περιεχόμενο. Εξελίσσει εν ολίγοις και κατοχυρώνει τις δυνατότητες του ως ικανότητες. Και το κυριότερο, αποκτά πρόσβαση σ’ ένα καινούριο, εκπληκτικά ευρύ κόσμο, τον κόσμο της γνώσης, εφόσον το κανάλι μάθησης περνά μοιραία μέσα από την ανάγνωση και τη γραφή.

Η γλωσσική παιδεία δεν περιορίζεται λοιπόν στα στενά πλαίσια μιας ακαδημαϊκής υποχρέωσης ούτε ισοδυναμεί με την επίδοση και τη βαθμολογία στο μάθημα της γλώσσας. Οι επαναλήψεις και η προετοιμασία του επόμενου μαθήματος θα βελτιώσουν ενδεχομένως την επίδοση του παιδιού σας, δεν θα εξασφαλίσουν ωστόσο τη γλωσσική και ευρύτερα μαθησιακή του κατάρτιση. Περιορίστε τη χρήση των σχολικών βιβλίων σε σχολικά εργαλεία και επινοήστε άλλους τρόπους να εκπαιδεύσετε γλωσσικά τα παιδιά σας. Φυσικά και θα χρειαστεί να βοηθήσετε τα παιδιά σας και για το σχολείο, αυτό όμως θα γίνει σε συγκεκριμένες ώρες, τις ώρες μελέτης. Όταν τελειώσει ο χρόνος που έχετε εκ των προτέρων ορίσει για τη σχολική μελέτη, βάλτε τα βιβλία στην άκρη, ξεχάστε τους κανόνες και επιδοθείτε σε άλλες, περισσότερο ευχάριστες για το παιδί αλλά και για σας, φαντάζομαι, δραστηριότητες.

Το παιδί που μαθαίνει να διαβάζει και να γράφει δεν εκπαιδεύεται για να γίνει καλός μαθητής. Εκπαιδεύεται για να γίνει άνθρωπος προσωπικά ολοκληρωμένος, επικοινωνιακά επαρκής, κοινωνικά συμβατός, με δυο λόγια, άνθρωπος ευτυχισμένος. Και αυτό πρέπει να το αντιληφθούμε πρώτοι εμείς, ως γονείς και δάσκαλοι παιδιών και στη συνέχεια να το περάσουμε στα παιδιά μας. Πρέπει να δώσουμε στα παιδιά, από τη γέννησή τους ακόμα, κίνητρα να αγαπήσουν τη γλώσσα. Γιατί μόνο αγαπώντας τη γλώσσα θα μπορέσουν να αγαπήσουν αργότερα και τη μάθηση.

Κάθε δραστηριότητα στο σπίτι ή αλλού μπορεί εύκολα να αποκτήσει χαρακτήρα μαθησιακό, άτυπα όμως, δίχως ύφος δασκαλίστικο, που τόσο απωθεί και απομακρύνει τα παιδιά. Ευθύνη των δασκάλων είναι να μάθουν στο παιδί σας τη γλώσσα. Οι δάσκαλοι το κάνουν αυτό, και το κάνουν καλά. Έχετε κι εσείς όμως μία ευθύνη ως γονείς: δική σας ευθύνη είναι να κάνετε το παιδί να αγαπήσει τη γλώσσα.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει ψυχολόγους, γλωσσολόγους και άλλους διανοητές του αιώνα μας, είναι η σχέση γλώσσας και σκέψης. Πολλοί ίσως σκεφθούν ότι δεν πρόκειται παρά για ένα ακόμη θεωρητικό ζήτημα. Εμείς τους προτείνουμε να το ξανασκεφθούν: εάν πράγματι αυτά τα δύο –γλώσσα και σκέψη- σχετίζονται μεταξύ τους, τότε αυτό σημαίνει ότι η σωστά δομημένη, πλούσια, ευρηματική, ευέλικτη γλώσσα στηρίζει και καλλιεργεί αντίστοιχη υψηλού επιπέδου σκέψη. Αυτή η λειτουργία θα μπορούσε να είναι και αμφίδρομη. Δηλαδή: υψηλό νοητικό επίπεδο προσφέρει το έδαφος για την καλλιέργεια σωστής γλώσσας. Έτσι σωστή σκέψη εκφράζεται με γλώσσα ορθή, μεστή, απαλλαγμένη από συντακτικά, σημασιολογικά αλλά και γραμματικά και άλλα ολισθήματα.

Θα έχετε ίσως παρατηρήσει, ότι σκεπτόμαστε συχνά χρησιμοποιώντας έναν εσωτερικό λόγο και εκφράζουμε τη σκέψη μας μέσω του φωνούμενου λόγου. Πώς όμως η γλώσσα θα μπορούσε να επηρεάζει τη σκέψη; Η απάντηση στην ερώτηση αυτή έρχεται από δια-πολιτισμικές μελέτες και έρευνες. Στην κινέζικη γλώσσα για παράδειγμα υπάρχουν 14 μόνο λέξεις για τους αριθμούς: μηδέν, ένα, δύο, τρία, τέσσερα, πέντε, έξι, επτά, οκτώ, εννέα, δέκα, εκατό, χίλια, δέκα χιλιάδες. Συνδυάζοντας τις 14 αυτές λέξεις λοιπόν, τα κινεζάκια φτιάχνουν οποιοδήποτε αριθμό. Στην αγγλική όμως γλώσσα, όπως και στην Ελληνική, υπάρχουν επιπρόσθετες λέξεις για τους αριθμούς μετά το δέκα. Έτσι, ενώ το εγγλεζάκι χρειάζεται να μάθει την ειδική λέξη για το 11 («έντεκα»), το κινεζάκι έχει σαφώς πιο εύκολη δουλειά, αφού χρησιμοποιεί λέξεις ήδη γνωστές για να εκφράσει τον αριθμό 11 «δέκα και ένα». Παρατηρήθηκε λοιπόν σε έρευνα που έγινε, ότι τα εγγλεζάκια αντιμετωπίζουν αυξημένη δυσκολία σε σχέση με τα κινεζάκια στο να μάθουν να μετρούν μετά το δέκα.

Η σκέψη όμως, επηρεάζει τη γλώσσα; Εδώ αρκεί πιστεύω να αναφέρουμε το παράδειγμα της επικράτησης του αρσενικού γένους σε διάφορες εκφάνσεις της γλώσσας μας, επειδή στον πολιτισμό μας το ανδρικό φύλο συνήθισε να εκλαμβάνεται ως το ισχυρό. Ακόμη και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, όπως ιδιαίτερα κλιματολογικά φαινόμενα, διευρύνουν τη σκέψη των ανθρώπων που τα βιώνουν και αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητό στο λόγο. Οι Εσκιμώοι για παράδειγμα έχουν εφεύρει δεκάδες λέξεις για να περιγράψουν τα είδη χιονιού τα οποία έχουν σαφώς διακρίνει στη σκέψη τους, καθώς το χιόνι είναι τόσο γνώριμο σ’ αυτούς.

Όποια κι αν είναι η αλήθεια, αυτό που δείχνει η εμπειρία είναι ότι τα παιδιά που μεγάλωσαν με γονείς που προσπάθησαν για την καλλιέργεια της γλώσσας τους και τους προσέφεραν πλούσιες γλωσσικές εμπειρίες παρουσιάζουν καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο, λιγότερες μαθησιακές δυσκολίες αλλά και μια ευρύτερη ανάπτυξη των γνωστικών λειτουργιών. Κι αυτά είναι συνήθως παιδιά που άκουσαν εμπλουτισμένο λόγο ως νήπια, που τους καλλιεργήθηκε από νωρίς μια καλή σχέση με τον γραπτό λόγο, με ενδιαφέροντα βιβλία, παιδιά που γνωρίζουν τον τρόπο να αντλήσουν πληροφορίες από μια εγκυκλοπαίδεια και που δεν χρησιμοποιούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή μόνο για videogames.

Κάποιος ερευνητής αναφέρει: «Η διαφορά ανάμεσα στη σκέψη χωρίς γλώσσα και στη σκέψη με γλώσσα είναι ανάλογη με τη διαφορά που υπάρχει στην εκτέλεση μαθηματικών υπολογισμών με χαρτί και μολύβι από τη μια μεριά και με ηλεκτρονικό υπολογιστή από την άλλη!»

Συμπέρασμα : Δώστε μεγάλο βάρος στην ανάπτυξη της γλώσσας του παιδιού, εντοπίστε όσο το δυνατόν νωρίτερα πιθανές αποκλίσεις και συζητήστε τις άμεσα με τον παιδίατρο, το νηπιαγωγό ή το δάσκαλο. Προάγετε την νόηση του παιδιού χρησιμοποιώντας ως πρόσβαση τον λόγο. Βοηθήστε όσο μπορείτε, να γίνει το παιδί σας άξιος χειριστής του λόγου. Στηρίξτε την καλλιέργεια της γλωσσικής ανάπτυξης στα παιδιά σας, συντελώντας έτσι έμμεσα και στην ανάπτυξη ολοκληρωμένης, ορθής και υψηλού επιπέδου σκέψης.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

«Είναι μια πολύ άβολη συνήθεια των μικρών γατιών, το ότι, οτιδήποτε κι αν τους πεις, εκείνα πάντα γουργουρίζουν. Αχ και να γουργούριζαν μόνο για το ναι και να νιαούριζαν για το όχι, ή οτιδήποτε παρόμοιο, έτσι που να μπορεί κάποιος να προχωρήσει σε μια συζήτηση! Όμως πώς μπορείς να μιλήσεις μ’ ένα πρόσωπο που πάντα λέει το ίδιο πράγμα;»

                   (Lewis Caroll, Αlice through the looking glass)

Ξαναδιαβάστε προσεκτικά το παράπονο της Αλίκης και προσπαθήστε να συλλάβετε το φυσικό θαύμα στο οποίο όλοι εμείς, άτομα του ίδιου είδους, είμαστε στην προνομιακή θέση καθημερινά να μετέχουμε. Διότι όλοι εμείς ανήκουμε σ’ ένα φυσικό είδος το οποίο χαρακτηρίζει μια εκπληκτική ικανότητα: η ικανότητα του λέγειν. Σχηματίζοντας ήχους με το στόμα μας ή σχεδιάζοντας μικρομεγέθη σύμβολα σε μια κόλλα λευκό, κατά προτίμηση, χαρτί, είμαστε σε θέση να ανταλλάξουμε πληροφορίες, να μοιραστούμε συναισθήματα, να γεννήσουμε ιδέες, να δημιουργήσουμε τέχνη. Είμαστε σε θέση να επικοινωνήσουμε, και μάλιστα τόσο φυσικά και απρόσκοπτα, που τείνουμε συνήθως να ξεχνούμε πόσο γλωσσολογικά ευφυές είχε την τύχη να είναι το είδος μας..

Φέρτε στο νου σας ένα μωρό και ψηλαφίστε περήφανα τη γλωσσολογική ευφυΐα της ανθρώπινης φυλής. Παρατηρήστε το μωρό που παρατηρεί εσάς και τον κόσμο γύρω του. Ανακαλύψτε το μοναδικό τρόπο με τον οποίο αρχίζει να μαθαίνει τη μητρική του γλώσσα. Αν καταφέρνατε για μια στιγμή να απομονώσετε τους φθόγγους από τη σημασία τους, αν καταφέρνατε να τους ακούσετε ως ήχους μεταξύ ενός συνόλου ήχων που καθημερινά μας περιστοιχίζει, θα υποκλινόσασταν με δέος στο μεγαλείο του μωρού σας που επιλέγει να αναγνωρίζει και τελικά να αναπαράγει αυτούς μόνο τους ήχους που συνιστούν τη μητρική του γλώσσα.

Ευτυχώς για όλους μας, ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαθέτει μια έμφυτη προδιάθεση για λόγο, γεγονός που επιτρέπει σε κάθε νεογνό του είδους αρχικά να αποκωδικοποιεί και στη συνέχεια να κωδικοποιεί τους ήχους της μητρικής του γλώσσας, των οποίων τη λειτουργικότητα συνειδητοποιεί πολύ νωρίς: με τα πρώτα «μαμ» διαπιστώνει ότι η πείνα του ικανοποιείται, ενώ με το μεταγενέστερο «άτα» εξασφαλίζει τη διασκέδαση και ψυχαγωγία του. Ο λόγος γίνεται το πρώτο βασικό εργαλείο που θα επιτρέψει στο παιδί να διεκδικήσει την επιτυχία και τελικά την ευτυχία στη ζωή του. Και αυτό το εργαλείο πρέπει να μάθει να το χειρίζεται σωστά.

Για κάθε νέο ασκούμενο ομιλητή, ισχύει μία μόνο αναγκαία συνθήκη: η έκθεση στον ενήλικο λόγο. Στα πρώτα στάδια της ζωής, το έργο αυτό αναλαμβάνει συνήθως η μητέρα (δεν είναι τυχαίο άλλωστε που αναφερόμαστε στη γλώσσα μας ως μητρική μας γλώσσα). Τα νευρικά κύτταρα του παιδικού εγκεφάλου είναι έτσι οργανωμένα, ώστε να συλλαμβάνουν και στη συνέχεια να αναπαράγουν μοντέλα δραστηριοτήτων. Αυτό που η μητέρα, ως πρώτος διδάσκων, οφείλει να κάνει είναι να παραδίδει μαθήματα άρτιας φυσικής ομιλίας, μιλώντας με λόγο ολοκληρωμένο και επαναλαμβάνοντας συστηματικά τις ίδιες λέξεις, φράσεις, τραγούδια και ρυθμούς, προκειμένου το μωρό της να κατακτήσει, να επεξεργαστεί και να εξελίξει το μοντέλο της μητρικής του γλώσσας.

Κάθε φορά που το παιδί επικοινωνεί με τη μητέρα του, αναζητά στο λόγο της τη σημασία, με τον ίδιο τρόπο που και η μητέρα ψάχνει για νόημα στους ήχους και τις κινήσεις του παιδιού. Αυτή η αναζήτηση νοήματος είναι μια αμφίδρομη διαδικασία-κλειδί που ξεκλειδώνει τη γλωσσολογική ευφυία και ανοίγει το δρόμο για τη γλωσσολογική και δημιουργική εξέλιξη του παιδιού σε έναν επαρκή ενήλικα ομιλητή.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Η ικανότητα του Λέγειν, μοναδική στο είδος μας, ανάγει τον άνθρωπο σε ον προνομιακά ανώτερο. Ο άνθρωπος ακροατής-ομιλητής-αναγνώστης-και-γράφων, ο γλωσσολογικά ευφυής άνθρωπος, κρατά ο ίδιος το κλειδί που θα ελευθερώσει τη σκέψη του. Ακούγοντας, μιλώντας, διαβάζοντας και γράφοντας το παιδί δομεί τον άναρχο κόσμο του, αρχίζει να τον ελέγχει. Ασκώντας το λόγο του ασκεί τη σκέψη του, γεννά ιδέες, λύνει προβλήματα. Ένα παιδί με πλούσιο σε εύρος και ποιότητα λόγο διαμορφώνει έναν πλούσιο και δημιουργικό νου. Είναι ένα παιδί ευτυχισμένο.

Ως γονείς, ως εκπαιδευτικοί, ως θεραπευτές του λόγου και ως ενήλικες επιφορτιζόμαστε με το καθήκον να μεταδώσουμε στα παιδιά μας τη γνώση του Λόγου. Αρχικά, εστιάζουμε στην ακοή και την ομιλία: μιλούμε στο παιδί και του μαθαίνουμε να μιλά κι αυτό. Δύσκολα μπορεί να πει κανείς ποιος βγαίνει περισσότερο κερδισμένος από αυτή την επικοινωνία. Στη Φιλανδία έχουν μια καλή παροιμία γι’ αυτό: «Όταν ο Τρελός μιλά με το Σοφό, ποιος βγαίνει κερδισμένος;» Μιλώντας στο παιδί και ακούγοντάς το, ο γονιός μαθαίνει πολλά για τον τρόπο με τον οποίο το παιδί σκέφτεται. Ξανακοιτά τον κόσμο κι αντικρίζει την όμορφη όψη του, αφιλτράριστη όπως την αντιλαμβάνεται το «φρέσκο» παιδικό βλέμμα. Το παιδί πάλι, μαθαίνει να επικοινωνεί: ονομάζει τον κόσμο, τον κατανοεί, μεταφράζει τη σκέψη του σε λέξεις και ικανοποιεί τις απορίες, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του.

Μάθετε στο παιδί σας να το ρόλο του ακροατή και του ομιλητή, ενθαρρύνετέ το να καλλιεργήσει τη σκέψη του αναπτύσσοντας το λόγο. Δημιουργήστε του κίνητρα για διάλογο, δώστε του χρόνο να σκεφτεί, δεχτείτε τις απαντήσεις του χωρίς διάθεση κριτικής, ζητήστε του να σας εξηγήσει τα σημεία που θεωρείτε ότι δεν κατάλαβε, εντοπίστε μαζί και διορθώστε τυχόν λάθη και των δυο σας. Ακολουθήστε τα ενδιαφέροντά του, μιλήστε για πολλά πράγματα, μιλήστε για πράγματα τρελά. Μιλήστε για τα πάντα αν είναι δυνατόν.

Έχοντας σε μεγάλο βαθμό εξοικειωθεί με τον προφορικό λόγο, το παιδί-ακροατής-ομιλητής θα διδαχθεί στη συνέχεια τη γραφή και θα αναλάβει το ρόλο του αναγνώστη και του γράφοντος.

Διδάσκοντας ανάγνωση, μαθαίνουμε στο παιδί να αποκωδικοποιεί τα γραπτά σύμβολα που συνθέτουν τις λέξεις και να κατανοεί το μήνυμα. Να διαβάζει τις γραμμές αλλά και να συλλαμβάνει το νόημα που κρύβεται πίσω από αυτές. Περνώντας στη γραφή, το μυούμε σε μια διαδικασία αντίστροφη: το παιδί συγκροτεί και δίνει ήχο (εσωτερικό) στη σκέψη του, τον οποίο και μεταφράζει σε γράμματα, λέξεις, προτάσεις.

Η ανάγνωση και η γραφή είναι σύνθετες δραστηριότητες του νου, τη χρησιμότητα των οποίων ελάχιστα αντιλαμβάνονται τα παιδιά που δεν εκτίθενται σ’ ένα περιβάλλον λέξεων και βιβλίων.

Πλουτίστε τη βιβλιοθήκη του σπιτιού και του μυαλού σας. Χαρίστε στα παιδιά σας βιβλία ελκυστικά σε εμφάνιση και περιεχόμενο και μοιραστείτε μαζί τους την αναγνωστική εμπειρία. Βοηθείστε στα δύσκολα σημεία, διδάξτε τεχνικές, μάθετέ τους τα κόλπα των μεγάλων: ανακαλύψτε μικρές λέξεις μέσα σε άλλες μεγαλύτερες, βρείτε λέξεις της ίδιας οικογένειας, διδάξτε τη στίξη και διαβάστε με νόημα, αλλάξτε τις φωνές σας στους διαλόγους, παρατονίστε και γελάστε μαζί. Συζητήστε για το νόημα, αναλύστε τα συμφραζόμενα, χαρακτηρίστε τους ήρωες, μαντέψτε τη συνέχεια, αλλάξτε το τέλος. Με δυο λόγια, παίξτε με το βιβλίο. Κι όταν βαρεθείτε, πιάστε το μολύβι και γράψτε. Γράψτε μηνύματα, σημειώματα, γράμματα ο ένας στον άλλον, ανέκδοτα, μικρές ιστορίες, μεγάλες ιστορίες, γράψτε διαφημίσεις, στήστε περιοδικά. Γράψτε για ό,τι διαβάσατε, για ό,τι σκεφτήκατε, για ό,τι νιώσατε.

Ο Λόγος είναι Σκέψη. Ένα παιδί που μαθαίνει το Λόγο κάνει το παρθενικό του ταξίδι στον μαγικό κόσμο της σκέψης. Εμείς πρέπει να το εφοδιάσουμε με όλα τα απαραίτητα, που θα κάνουν το ταξίδι αυτό μία μοναδικά δημιουργική εμπειρία ζωής για το παιδί σας, που στο ταξίδι αυτό σας θέλει κοντά του, σφιχτά κρατημένους από το χεράκι του. Ταξιδέψτε λοιπόν μαζί του, περιπλανηθείτε παρέα στο λόγο και τη σκέψη.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Για τη μητέρα το πρώτο κλάμα της γέννησης αποτελεί και το πρώτο ‘άκουσμα’ της φωνής του μωρού. Το νεογέννητο όμως βρέφος φαίνεται να έχει αφουγκραστεί τη φωνή της μητέρας του πολύ πιο πριν. Ερευνητές της ακοής αποφαίνονται σήμερα, ότι η ικανότητα της ακοής ‘αναδύεται’ κατά την εμβρυακή ηλικία, το βρέφος επομένως έχει μάθει να αναγνωρίζει την φωνή της μητέρας πολύ πριν την στιγμή της γέννησης. Επιπλέον, διαθέτει την ικανότητα να αναγνωρίζει συγκεκριμένα ακούσματα, ρυθμούς και μελωδίες, τις οποίες η κυοφορούσα μητέρα συνήθιζε να επαναλαμβάνει και να σιγοτραγουδά κατά την περίοδο της κύησης! Η ‘γνώριμη’ φωνή της μητέρας είναι αυτή που θα καθησυχάσει το βρέφος όταν γεννηθεί, η οικεία φωνή που θα το νανουρίσει σε μια ζεστή αγκαλιά. Η αναγνωρίσιμη μητρική ομιλία θα του προσφέρει την πρώτη αίσθηση ‘ασφάλειας’, αναγκαία για το νεογέννητο που μόλις έχει εγκαταλείψει την ασφάλεια του μητρικού σώματος.

Ήδη από το 1964 έχει επιβεβαιωθεί με έρευνες αμερικανών επιστημόνων, ότι ο ανθρώπινος κοχλίας, κύριο όργανο της ακοής, αποκτά φυσιολογική λειτουργία ενήλικα όταν το έμβρυο είναι μόλις 20 εβδομάδων, στον 5^ο δηλαδή περίπου μήνα της κύησης. Οι ερευνητές απέδειξαν ότι το έμβρυο – σε ηλικία 5 μηνών από την σύλληψη – ακούει, τοποθετώντας απλά ένα μικρό ηχείο επάνω στην κοιλιακή χώρα της εγκύου. Ενώ το ηχείο παρήγαγε απλά ορισμένους ήχους υψηλής συχνότητας, διαπιστώθηκε, ότι οι καρδιακοί παλμοί του βρέφους αυξάνονταν κάθε φορά που ακουγόταν κάποιος ήχος.

Τα ερευνητικά δεδομένα προβληματίζουν, εάν και κατά πόσο το νεογέννητο βρέφος είναι μια ‘άγραφη χάρτα’, αδιαμόρφωτη ακόμη από εμπειρίες (tabularasa). Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να ισχύει, τουλάχιστον όσον αφορά την αίσθηση της ακοής, μιας και το νεογέννητο βρέφος έχει συλλέξει – ούτε λίγο ούτε πολύ – ακουστική εμπειρία τεσσάρων (4) περίπου μηνών!

Η παρεμβολή βέβαια του δέρματος της μητέρας και του αμνιακού υγρού, ανάμεσα σε αυτόν που μιλά και στο έμβρυο, δημιουργεί εμπόδια – φίλτρα στο ακουστικό ερέθισμα που φτάνει τελικά μερικώς αλλοιωμένο στο αυτί του εμβρύου. Έρευνες καταδεικνύουν ότι, εάν η μητέρα συνομιλεί με κάποιο άλλο πρόσωπο, ο ήχος που φτάνει στο έμβρυο από την συνομιλία των δύο ατόμων, είναι μικρότερης έντασης. Η αλλοίωση της έντασης κυμαίνεται από 20dB έως 37dB και ποικίλλει ανάλογα με τις συχνότητες των ήχων. Εκτός από πιο σιγανή, η φωνή των άλλων ακούγεται και πιο μπάσα στο έμβρυο, καθώς οι υψηλές συχνότητες χάνονται, απαλείφονται εντελώς, απορροφούνται και δεν διαπερνούν τα εμπόδια – φίλτρα που παρεμβάλλονται. Έτσι, το έμβρυο θα ‘χάσει’ πολλά από τα σύμφωνα της γλώσσας μας (για παράδειγμα σ-ζ, φ-β, θ-δ) τα οποία εκπέμπονται σε υψηλές συχνότητες.

Σύγχρονοι ερευνητές δοκίμασαν να βρουν πόσο κατανοητοί καταλήγουν να είναι οι ήχοι της ομιλίας έτσι όπως φτάνουν τελικά στο αυτί του εμβρύου, ύστερα δηλαδή από τις αλλοιώσεις που υφίστανται και που περιγράφηκαν παραπάνω. Εμφύτευσαν λοιπόν υδρόφωνα και μικρόφωνα στην μήτρα εγκύων γυναικών (που είχαν δώσει τη συγκατάθεσή τους για συμμετοχή στην έρευνα) και μαγνητοφώνησαν κάποιες συνομιλίες των γονέων τις οποίες στη συνέχεια… άκουσαν. Διαπίστωσαν ενώ τις άκουγαν, ότι μόνο περίπου το 64% της ομιλίας της μητέρας και το 57% της ομιλίας του πατέρα γίνονται επαρκώς κατανοητά από το ενήλικο αυτί.

Εάν συνυπολογίσουμε σε αυτά το γεγονός ότι …

(α) το έμβρυο – όπως και το βρέφος – μπορεί να ακούει, δεν έχει ακόμη την ικανότητα να προσέξει τα ακούσματα γύρω του, να εστιάσει δηλαδή συνειδητά σε ό,τι ακούει (στερείται δηλαδή της ικανότητας ‘ακρόασης’ που ο ενήλικας διαθέτει) και …

(β) το έμβρυο στερείται την ικανότητα κατανόησης του λόγου

… τότε μάλλον δεν χρειάζεται να ‘κρύβουμε λόγια’ από τον 5^ο μήνα της κύησης και μετά!

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Εφόσον, σε συγκεκριμένα όντα του ζωικού βασιλείου διαπιστώνεται οργανική προδιάθεση για ορισμένα είδη συμπεριφορών, ενδέχεται να υπάρχει μια βιολογική βάση – ερμηνεία πίσω από τις συμπεριφορές αυτές. Έτσι πιθανόν ερμηνεύεται το γεγονός ότι, για παράδειγμα, τα ψάρια έχουν σώμα λείο και ολισθηρό, ενώ φέρουν επίσης πτερύγια και μια πολύ δυνατή ουρά. Το σώμα τους είναι έτσι πλασμένο, ώστε να κινούνται γρήγορα στο υγρό περιβάλλον του βυθού. Το ίδιο συμβαίνει και με τα θηλαστικά ζώα της θάλασσας, το δελφίνι και την φάλαινα, μολονότι τα είδη αυτά φαίνεται να έχουν διαφορετική προέλευση από τα ψάρια και έχουν ακολουθήσει την δική τους, ιδιαίτερη πορεία εξέλιξης, φυλογενετικά.

Ωστόσο, ας είμαστε κάπως πιο προσεκτικοί όταν επικαλούμαστε την βιολογία για να ερμηνεύσουμε συγκεκριμένες συμπεριφορές οργανισμών, καθώς πολλές είναι οι συμπεριφορές εκείνες που δεν ερμηνεύονται απλώς…βιολογικά. Δεν διαπιστώνεται, για παράδειγμα, καμία απολύτως συσχέτιση μεταξύ της κατοικίας των πουλιών, των φωλιών δηλαδή που χτίζουν για να ζήσουν (συμπεριφορά), με τα χαρακτηριστικά του σώματός τους (βιολογία). Ένα ακόμη παράδειγμα ίσως αποτελεί το είδος εκείνο της αράχνης με τα μακριά πόδια (ghostspider) που όμως σχηματίζει ιστούς με πυκνή ύφανση, στους οποίους φαίνεται να δυσκολεύεται να μετακινηθεί. Αντίθετα, ένα άλλο είδος αράχνης με κοντά πόδια (orbspider) σχηματίζει μακριούς ιστούς με αραιή ύφανση και καταβάλλει εξαιρετικά μεγάλη προσπάθεια και ενέργεια για να μεταβεί από την μία άκρη του ιστού στην άλλη. Συμπεριφορές που φαίνεται μάλλον να μην επιδέχονται τη βιολογική βάση ερμηνείας!

Παρατηρώντας, περισσότερο προσεκτικά και από άποψη κατασκευής, τα όργανα που χρησιμοποιούνται στην άρθρωση και την ομιλία από τον άνθρωπο, ίσως να αναγνωρίσουμε και εκεί κάποιες… βιολογικές καταβολές, βάσεις ή ερμηνείες της λεκτικής συμπεριφοράς του ανθρώπου:

Τα ανθρώπινα δόντια, για παράδειγμα, είναι κάπως ασυνήθιστα, διαφορετικά – συγκρινόμενα με αυτά άλλων όντων του ζωικού βασιλείου. Συγκρινόμενα μεταξύ τους, έχουν παρόμοιο ύψος και, όλα μαζί στη σειρά, σχηματίζουν ένα είδος τοίχου, ένα εμπόδιο. Αναπτύσσονται μάλιστα κάθετα σε σχέση με τη γνάθο και όχι με πλάγια έξω κλίση, ενώ τα δόντια της άνω και κάτω γνάθου συναντώνται. Εκπληκτική σίγουρα αυτή η τάξη και η ομοιομορφία των δοντιών του ανθρώπου που δείχνουν να επιτελούν και άλλες σημαντικές λειτουργίες πέραν της μάσησης! Πράγματι, ομοιόμορφα σε μέγεθος δόντια, κατανεμημένα σε ίσες αποστάσεις και κοντά το ένα στο άλλο, βοηθούν ιδιαίτερα στην άρθρωση πληθώρας ήχων ομιλίας, όπως είναι τα σύμφωνα της γλώσσας μας (‘σ’, ‘ζ’, ‘τσ’, ‘τζ’, ‘φ’ και ‘β’).

Τα ανθρώπινα χείλη έχουν μύες ιδιαίτερα αναπτυγμένους και σε πιο περίπλοκη διάταξη σε σχέση με τα χείλη άλλων ζώων. Επίσης το ανθρώπινο στόμα είναι σχετικά μικρό και μπορεί να ανοίξει και να κλείσει γρήγορα. Τα δύο αυτά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου σώματος διευκολύνουν την φωνητική πραγμάτωση χειλικών εκρηκτικών ή στιγμιαίων φωνημάτων (συμφώνων) όπως είναι τα ‘π’ και ‘μπ’, τα οποία απαιτούν ερμητικό κλείσιμο των χειλιών ακολουθούμενο από απότομο άνοιγμα του στόματος και εκτόνωση της πίεσης του αέρα εκπνοής.

Η ανθρώπινη γλώσσα διαθέτει αυξημένη μάζα, ισχυρούς μύες και ικανοποιητική ευκινησία, αντίθετα με τις μακριές, λεπτές γλώσσες των χιμπατζήδων. Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά της γλώσσας του ανθρώπου προσφέρουν δυνατότητα αλλαγής των διαστάσεων και του σχήματος της στοματικής κοιλότητας, γεγονός που απαιτείται για την ακριβή άρθρωση των φωνηέντων.

Ο ανθρώπινος λάρυγγας, που φιλοξενεί τις απαραίτητες για την φώνηση φωνητικές χορδές, είναι απλούστερος σε δομή από τον λάρυγγα άλλων ανθρωποειδών. Ωστόσο αυτό θεωρείται πλεονέκτημα, μάλλον, παρά μειονέκτημα για την ομιλία, καθώς επιτρέπει την ελεύθερη, ανεμπόδιστη μετακίνηση αέρα εκπνοής προς τα όργανα της άρθρωσης της στοματικής και της ρινικής κοιλότητας.

Τέλος, μολονότι οι ανθρώπινοι πνεύμονες δεν φαίνεται να παρουσιάζουν εξειδικευμένη μορφολογία όσον αφορά την δομική τους σύσταση, η λειτουργία της αναπνοής την οποία επιτελούν, είναι έτσι προσαρμοσμένη, ώστε να εξυπηρετεί, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, την ομιλία. Για παράδειγμα, ο ρυθμός και η ταχύτητα της αναπνοής κατά την ομιλία μεταβάλλεται και αναπροσαρμόζεται συνεχώς ανάλογα με τις απαιτήσεις της επικοινωνιακής συνδιαλλαγής, χωρίς ωστόσο να προκαλεί ενόχληση ή δυσφορία.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν σήμερα δεδομένα, στη βάση των οποίων στηρίζεται και λειτουργεί το ανθρώπινο ον. Ωστόσο, εάν αναλογιστούμε την ιστορική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους μέσα από μια πορεία αιώνων, προκύπτουν προβληματισμοί αντίστοιχοι με αυτούς της ‘κότας και του αυγού’. Προϋπήρχαν τα βιολογικά αυτά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης συμπεριφοράς της ομιλίας ή είναι φυλογενετικές προσαρμογές της ανθρώπινης βιολογίας στην επικοινωνιακή συμπεριφορά της ομιλίας, που όμως συντελέστηκαν κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους; Η απάντηση απαιτεί σίγουρα προσεκτική διερεύνηση… Εμείς μένουμε στη διαπίστωση, ότι ένα βρέφος που γεννιέται στον 21^ο πλέον αιώνα, φαίνεται να είναι βιολογικά, γενετικά προγραμματισμένο για ομιλία!

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Από την αρχαιότητα ακόμη, φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, διαπίστωσαν ότι, παρά τις ομοιότητας και τα κοινά χαρακτηριστικά, μεταξύ των ατόμων υπάρχουν και ποικίλες διαφορές. Οι διαφορές αυτές αφορούν κυρίως τα σωματικά χαρακτηριστικά, τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και τη νοημοσύνη.

Προκειμένου να γίνει αναφορά στο θέμα της νοημοσύνης και των κλιμάκων μέτρησής της, είναι χρήσιμο αρχικά να αποσαφηνιστεί ο όρος «νοημοσύνη». Η λέξη «νοημοσύνη» χρησιμοποιείται ευρέως, σε ποικίλα γλωσσικά περιβάλλοντα, με ποικίλες νοηματικές αποχρώσεις. Γι’ αυτό και η απόπειρα του επιστημονικού ορισμού της προκάλεσε σύγχυση, με αποτέλεσμα να διατυπωθούν, κατά περιόδους, διάφορες απόψεις και θεωρίες. Η θέση που σήμερα είναι περισσότερο αποδεκτή, θεωρεί τη νοημοσύνη ως την πνευματική ικανότητα, με τη βοήθεια της οποίας το άτομο αφομοιώνει νέες πληροφορίες, αξιοποιεί την εμπειρία του, αντιμετωπίζει επιτυχώς τις απαιτήσεις του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος και προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις.

Από τον παραπάνω ορισμό, γίνεται φανερό ότι η νοημοσύνη είναι μια σύνθετη πνευματική λειτουργία, η οποία εξαρτάται από επιμέρους ειδικές ικανότητες. Ο βαθμός στον οποίο οι ικανότητες αυτές θα αναπτυχθούν είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος. Αυτό σημαίνει, ότι το συγκεκριμένο νοητικό δυναμικό που διαθέτει ένα παιδί θα μπορέσει να αξιοποιηθεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό, εφόσον το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον τού προσφέρουν ποικίλες μορφωτικές ευκαιρίες και ερεθίσματα, ενώ αντίθετα θα αποδυναμωθεί σε ένα περιβάλλον χωρίς τέτοιες δυνατότητες.

Πέρα από το περιβάλλον, η νοημοσύνη βρίσκεται σε στενή συνάρτηση και με τη χρονολογική ηλικία. Πιο συγκεκριμένα, όπως συμβαίνει και με διάφορα άλλα χαρακτηριστικά π.χ. βάρος, ύψος κ.τ.λ., έτσι και η νοημοσύνη παρουσιάζει αυξητική τάση με την πάροδο της ηλικίας. Η τάση αυτή παρατηρείται μέχρι την ηλικία των 25 ετών, όπου πλέον ενεργοποιούνται πλήρως και σταθεροποιούνται όλες οι νοητικές λειτουργίες του ατόμου. Επιπλέον, με την πάροδο της ηλικίας η νοημοσύνη υφίσταται εκτός από την ποσοτική και ποιοτική διαφοροποίηση. Η διαφοροποίηση αυτή αφορά τον επιμερισμό μιας ενιαίας, γενικής νοητικής λειτουργίας σε ειδικές νοητικές ικανότητες.

Από τις αρχές του 20^ου αιώνα, οι ψυχολόγοι προσπάθησαν να προσδιορίσουν τα δομικά στοιχεία της νοημοσύνης, δηλαδή τις νοητικές ικανότητες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιβίωση και εξέλιξη του ατόμου, και στη συνέχεια, με βάση αυτές τις ικανότητες, να κατασκευάσουν ψυχομετρικές κλίμακες για την αντικειμενική μέτρηση και αξιολόγησή τους. Οι κλίμακες αυτές που είναι γνωστές και σαν «τεστ νοημοσύνης» διερευνούν κυρίως δύο βασικές κατηγορίες δεξιοτήτων: τις λεκτικές και τις πρακτικές. Η χορήγηση τέτοιων κλιμάκων τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες έχει 2 στόχους: Ο πρώτος είναι να εξεταστεί ο βαθμός στον οποίο το άτομο κατέχει ορισμένες δεξιότητες σε σύγκριση με τους συνομηλίκους του· με τον τρόπο αυτό διαπιστώνεται αν και κατά πόσο η νοητική ηλικία του ατόμου είναι σύμφωνη με τη χρονολογική του ηλικία. Ο δεύτερος στόχος είναι να διερευνηθεί ποιες από τις υπό εξέταση ικανότητες είναι περισσότερο εξελιγμένες και ποιες λιγότερο σε σχέση με τις υπόλοιπες. Μέσα από τη χορήγηση λοιπόν ενός τέτοιου τεστ, προσπαθούμε να αναδείξουμε τόσο τις διαφορές μεταξύ των ατόμων (διατομικές διαφορές), όσο και τις διαφορές μεταξύ των ποικίλων ικανοτήτων στο ίδιο το άτομο (ενδοατομικές διαφορές).

Τα τεστ νοημοσύνης είναι ένα αποκλειστικά διαγνωστικό εργαλείο και ως τέτοιο θα πρέπει να χρησιμοποιούνται. Η χορήγησή τους δεν έχει ως στόχο να στιγματίσει το άτομο, αλλά να το βοηθήσει ενισχύοντας τα αδύναμα σημεία του μέσω της αξιοποίησης των ικανοτήτων που διαθέτει. Η ψυχομέτρηση λοιπόν δεν γίνεται για να καλύψει την περιέργεια ορισμένων για το πόσο έξυπνοι είναι, αλλά πραγματοποιείται όταν ο ειδικός κρίνει ότι χρειάζεται, προκειμένου να γίνει η διαγνωστική εκτίμηση, ώστε να εφαρμοστεί στη συνέχεια το κατάλληλο πρόγραμμα αποκατάστασης.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Το τυφλό παιδί, ή, αλλιώς, παιδί με προβλήματα όρασης, ή παιδί με χαμηλή οπτική οξύτητα, είναι ένα παιδί που αντιμετωπίζει ένα σοβαρό αισθητηριακό πρόβλημα, του οποίου η συχνότητα εμφάνισης φαίνεται να είναι ολοένα και μεγαλύτερη στις μέρες μας. Ο γονιός ενός παιδιού με μειωμένη ικανότητα όρασης επιβαρύνεται, σε σχέση με τους γονείς παιδιών δίχως προβλήματα στην όραση, με ένα επιπρόσθετο καθήκον: την ενίσχυση της κινητικής ανάπτυξης του παιδιού του. Το παιδί με προβλήματα στην όραση δεν μπορεί να αντιληφθεί επαρκώς οπτικά τον περιβάλλοντα χώρο, δεν μπορεί επομένως να τον ελέγξει και –κατά προέκταση- να τον χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά προκειμένου να αναπτυχθεί κινητικά. Εκεί ακριβώς είναι που καλείται ο γονιός να βοηθήσει το παιδί του, από την πρώτη κιόλας φάση της ανάπτυξής του.

Η στιγμή κατά την οποία ένα μωρό αρχίζει να περπατά, αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός, μία στιγμή ορόσημο για κάθε παιδί, βλέπον ή μη. Ένα βλέπον παιδί όμως, έχει τη δυνατότητα να βρίσκεται σε συνεχή κίνηση, γεμάτο ενεργητικότητα και δράση, να βαδίζει, να τρέχει, να σκαρφαλώνει, να τραβά, να σπρώχνει, να μεταφέρει πράγματα, να γυρνά γύρω από τα έπιπλα, να πετάει, να μαζεύει αντικείμενα, να τρυπώνει σε μικρούς χώρους. Ένα βλέπον παιδί χαίρεται και εντυπωσιάζεται ανακαλύπτοντας τον έξω κόσμο, έναν κόσμο γεμάτο από υπέροχες, θαυμαστές εικόνες και πράγματα που μπορεί να δει, να πιάσει, να αισθανθεί, να εξερευνήσει, να απολαύσει.

Ένα παιδί με προβλήματα στην όραση, αντίθετα, δεν δείχνει ανάλογο ενδιαφέρον για την κίνηση, καθώς ελάχιστα επιθυμεί να εξερευνήσει ένα περιβάλλον που δυσκολεύεται –πρωτίστως- να δει. Εναπόκειται λοιπόν στους γονείς, στην περίπτωση αυτή, να παροτρύνουν το παιδί και να διεγείρουν συνεχώς την περιέργειά του.

• Από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής, η μητέρα είναι αυτή που θα πρέπει να ενθαρρύνει την επαφή του παιδιού με το περιβάλλον του, τοποθετώντας αρχικά τα χέρια του μωρού επάνω στα δικά της και κατευθύνοντάς τα σε διάφορα αντικείμενα που το παιδί θα αρχίσει να περιεργάζεται.

• Προοδευτικά, στόχος είναι να αποκτήσει το παιδί οπτική ολότητα στην αντίληψη των αντικειμένων, έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται τον κόσμο σαν σύνολο, όχι σαν σειρά μεμονωμένων αντικειμένων. Ο ρόλος του γονιού-βοηθού είναι και εδώ ισχυρός. Έτσι, στο παιδί που επιχειρεί (π.χ.) να ανοίξει ένα ντουλάπι, ο γονιός μπορεί να παράσχει σημαντική βοήθεια, εάν το καθοδηγήσει να γνωρίσει τι υπάρχει πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά από το ντουλάπι. Εάν το βοηθήσει να αγγίξει όλες τις πλευρές, να αισθανθεί το μέγεθος, το βάθος, να περιεργαστεί τα ράφια, να απομακρύνει και να ξανατοποθετήσει το περιεχόμενό τους, ώστε να συμπεράνει παράλληλα το χώρο που κάθε αντικείμενο καταλαμβάνει στο ντουλάπι. Αξιοποιήστε τις υπόλοιπες αισθήσεις του και φυσικά, ονομάστε τα αντικείμενα που το παιδί περιεργάζεται στις κινητικές του περιπλανήσεις.

• Προτρέψτε συνεχώς το παιδί σας στη βάδιση, βρεθείτε πάντα δίπλα του, μιλήστε του για ό,τι κάθε στιγμή υπάρχει γύρω του, προετοιμάστε το για το τι θα συναντήσει μπροστά του –τουλάχιστον στην αρχή, έως ότου η μνήμη του ισχυροποιηθεί, ώστε να θυμάται τις θέσεις των αντικειμένων. Θυμίζετέ του, επιπλέον, να τεντώνει τους βραχίονες, ώστε να μην σκοντάφτει πάνω σε πράγματα. Καλό θα είναι, ωστόσο, οι θέσεις των επίπλων και άλλων αντικειμένων να είναι μόνιμες και να αποφεύγονται συχνές αλλαγές που δεν είναι απολύτως αναγκαίες. Αυτό βοηθά το παιδί να βρίσκει αυτό που θέλει και να το επαναφέρει στη μνήμη του όταν χρειάζεται.

Η ωρίμανση της μνήμης είναι σταθμός για τη ζωή του παιδιού, αφού τότε εδραιώνεται ουσιαστικά η προσανατολιστική του ικανότητα Συνήθως, βέβαια, τα παιδιά με προβλήματα όρασης αναπτύσσουν γρήγορα την ικανότητα του προσανατολισμού, προκειμένου να μπορούν να κινηθούν με ευκολία στο σπίτι. Δική σας ευθύνη παραμένει πάντως, να διαμορφώσετε το χώρο εξαλείφοντας ή ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους γι’ αυτό – το ίδιο άλλωστε θα κάνατε και με ένα βλέπον παιδί.

Όταν βρίσκεστε εκτός σπιτιού π.χ. σε μια παιδική χαρά περιγράψτε στο παιδί το χώρο και τα αντικείμενα: πείτε του για τον εξοπλισμό που υπάρχει, τις θέσεις των οργάνων, τη χρήση τους, βοηθήστε το να κρεμαστεί, να σκαρφαλώσει, να κουνηθεί, να κάνει ποδήλατο. Πείτε του πως γύρω υπάρχουν πολλά παιδιά που παίζουν κι ευχαριστιούνται και κάντε το να νιώθει διαρκώς ασφάλεια και σιγουριά, έχοντας τη βεβαιότητα πως βρίσκεστε δίπλα του σε ετοιμότητα, για κάθε περίπτωση που θα σας χρειαστεί.

Γιατί αυτό ακριβώς είναι που οφείλετε να κάνετε με κάθε παιδί, με ή χωρίς προβλήματα όρασης: να σταθείτε «δίπλα του», προσφέροντας διακριτικά τις υπηρεσίες σας, οργανώνοντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη ζωή του, ενθαρρύνοντας την απόπειρά του να αυτονομηθεί. Πόσο μάλλον, για ένα παιδί που έχει μια εγγενή δυσκολία στην προσπάθειά του αυτή.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Σκεφτήκατε ποτέ, κατά πόσο τα ‘στραβά’ δοντάκια του παιδιού σας έχουν συμβάλει ή συνεχίζουν να συμβάλλουν στο χαρακτηριστικό ψεύδισμα της ομιλίας του;

Σκεφτήκατε, μήπως όλες αυτές οι καλοπροαίρετες προσπάθειες που κατά καιρούς καταβάλλετε για να διορθώσετε την ομιλία του είναι μάταιες, εφόσον η ανατομική δομή του στόματος καλλιεργεί και ενισχύει εσφαλμένα μοντέλα άρθρωσης;

Μήπως είναι καιρός να δείτε το πρόβλημα και από μία άλλη οπτική γωνία και, ενδεχομένως, να το αντιμετωπίσετε συνδυαστικά;

Μήπως το μονίμως ντροπαλό και κακόκεφο παιδί σας χρειάζεται απλά ένα πιο όμορφο χαμόγελο και καθαρότερη άρθρωση για να εξισορροπήσει την ψυχική του υγεία, να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του και να διαμορφώσει, μεγαλώνοντας, ισχυρή, ακέραια προσωπικότητα;

Είναι γεγονός, ότι η άρθρωση και η ομιλία επηρεάζονται από την μορφολογία και την κινητικότητα των ‘οργάνων άρθρωσης’ που ο άνθρωπος διαθέτει, όπως για παράδειγμα τα χείλη, τις γνάθους, την γλώσσα, το ρινικό και στοματικό φάρυγγα καθώς επίσης και από την μορφολογία και την κατάσταση των δοντιών, της μύτης και άλλων κινητών ή ακίνητων ιστών του προσώπου. Κάποια ανωμαλία στην περιοχή της στοματικής κοιλότητας, ευνόητο είναι ότι ενέχει κίνδυνο διαταραχών στην άρθρωση, που σημαίνει σφάλματα στην εκτέλεση των κινήσεων που απαιτεί η προφορά ενός ή περισσότερων φθόγγων (κυρίως συμφώνων). Έτσι, μπορεί να προκύψει μία από τις ακόλουθες διαδικασίες:

1. Τέλεια έλλειψη του φθόγγου

2. Συνεχής και συστηματική αντικατάσταση ενός φθόγγου με άλλο φθόγγο

3. Συνεχής και συστηματική παραφθορά ενός φθόγγου (η συνηθέστερη διαδικασία στην περίπτωση μυοσκελετικών και γναθοπροσωπικών δυσλειτουργιών).

Τέτοιου είδους σφάλματα άρθρωσης μπορεί να είναι δυσάρεστα μόνο από αισθητικής πλευράς, μπορεί όμως να επηρεάζουν σημαντικά και τη σαφήνεια της ομιλίας. Το πρόβλημα τότε είναι μεγαλύτερο, καθώς υπονομεύει την ικανότητα και -εμμέσως- την διάθεση επικοινωνίας.

Ας δούμε όμως ένα απλό παράδειγμα που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τα όσα περιγράφουμε: Ίσως να γνωρίζουμε την περίπτωση της ‘πρόσθιας χασμοδοντίας’, (ή αλλιώς ‘ανοιχτό δάγκωμα’) μία ανωμαλία σύγκλισης όπου σχηματίζεται κενό ή οπή ανάμεσα στα πρόσθια δόντια της άνω και της κάτω γνάθου (χαρακτηριστική εικόνα παιδιού που χρησιμοποιεί παρατεταμένα πιπίλα ή θηλάζει το δάχτυλό του πέρα από το ‘επιτρεπτό’ χρονικό διάστημα της νηπιακής ηλικίας). Στην περίπτωση αυτή, οι συριστικοί φθόγγοι και τα συμφωνικά συμπλέγματα που σχηματίζονται με τους φθόγγους αυτούς (όπως για παράδειγμα /s-z-ts-ks-st-sk-sx-sf-str/) συχνά πραγματώνονται με την γλώσσα σε μεσοδόντια θέση. Η ακουστική δε ποιότητα των φθόγγων αυτών ποικίλλει, από την απλή παραφθορά τους μέχρι την ολοκληρωτική αντικατάστασή τους από τους οδοντικούς εξακολουθητικούς φθόγγους /θ-δ/. Στην πρώτη περίπτωση, το πρόβλημα αφορά την αισθητική πλευρά της ομιλίας, ενώ στη δεύτερη το πρόβλημα αποκτά διαστάσεις μεγαλύτερες, καθώς δυσχεραίνει σημαντικά την καθαρότητα της ομιλίας του ατόμου και προκαλεί συχνά επικοινωνιακή σύγχυση στο διάλογο με άλλα άτομα. Και στις δύο περιπτώσεις υπονομεύεται η διάθεση του ατόμου για επικοινωνία, εφόσον πολλές επικοινωνιακές απόπειρες αντιμετωπίζονται με κοροϊδευτικά σχόλια ή χλευασμό από τους ομηλίκους, που σπανίως διαθέτουν τη διακριτικότητα των ενηλίκων. Στη δεύτερη μάλιστα περίπτωση, το ίδιο μοτίβο αντικατάστασης φθόγγων μπορεί να έχει μεταφερθεί και παγιωθεί από τον προφορικό στον γραπτό λόγο, οπότε και διαπιστώνεται συνυπάρχον μαθησιακό πρόβλημα ορθογραφίας (το μαθησιακό πρόβλημα είναι μάλιστα κάποιες φορές το πρώτο που ο γονιός αντιλαμβάνεται και, ερχόμενος για το λόγο αυτό στον ειδικό, αποκτά ολική θεώρηση της αλυσίδας του προβλήματος).

Σε μια τέτοια περίπτωση, για να αποκατασταθεί τόσο το μορφολογικό πρόβλημα της σύγκλισης των δοντιών όσο και το συνυπάρχον πρόβλημα άρθρωσης που σχετίζεται άμεσα με αυτό, απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια συνεργασίας ορθοδοντικού – λογοπεδικού.

Η ορθοδοντική είναι η ειδικότητα της οδοντιατρικής, η οποία ασχολείται με τη διάταξη των δοντιών στα οδοντικά τόξα και την καθοδήγηση των γνάθων σε αρμονικές θέσεις μεταξύ τους. Ο απώτερος στόχος είναι φυσικά η αποκατάσταση της καλής λειτουργίας του στόματος (ως προς τις διαδικασίες μάσησης και ομιλίας) και της αισθητικής του προσώπου.

Η λογοθεραπεία, κλάδος των επιστημών του ανθρώπου, ασχολείται με την αποκατάσταση προβλημάτων επικοινωνίας, φωνής, λόγου και ομιλίας-άρθρωσης.

Διαπιστώσεις ως προς το εάν η ορθοδοντική διαταραχή αποτελεί το κύριο ή το δευτερογενές πρόβλημα (αποτέλεσμα δηλαδή λανθασμένων χειρισμών της γλώσσας ή και των χειλιών – υπάρχει και αυτή η πιθανότητα) καθορίζουν τον χρόνο επέμβασης του κάθε ειδικού. Ο λογοπεδικός δηλαδή ενδέχεται να επέμβει πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά την ορθοδοντική θεραπεία. Στις ελάχιστες εκείνες περιπτώσεις που η μορφολογική διαταραχή δεν επιδέχεται ορθοδοντική θεραπεία, ο λογοπεδικός θα προσπαθήσει να βρει παραδεκτές αντισταθμιστικές κινήσεις, έτσι ώστε να βοηθήσει το άτομο να αρθρώσει το φθόγγο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Όλοι μας, έχουμε λίγο πολύ βιώσει την ‘ευτυχή’ εμπειρία μιας ηχογράφησης… Είτε με συσκευή μαγνητοφώνου, όταν θελήσαμε να δοκιμάσουμε τις φωνητικές μας ικανότητες τραγουδώντας το αγαπημένο μας στιχάκι, είτε με κάμερα, η οποία απαθανάτισε τα πλατιά χαμόγελα και τις εγκάρδιες ευχές που μεγαλοφώνως ανταλλάσσαμε στην πρόσφατη οικογενειακή συνεύρεση, σίγουρα πάντως όλοι διαθέτουμε κάποιο προσωπικό ηχητικό ντοκουμέντο, το οποίο και συνιστά μια αδιάψευστη μαρτυρία για την ποιότητα της φωνής μας. Μια μαρτυρία, ωστόσο, η οποία δεν παύει να μας εκπλήσσει (αν όχι να μας ξενίζει) στη συνέχεια, κάθε φορά που ακούμε την αναμνηστική ηχογράφηση! ‘Αποκλείεται… δεν είναι αυτή η φωνή μου’ είναι η πρώτη έντρομη αντίδραση. Τα συναισθήματα, που συνηθέστερα ξεκινούν από την απόλυτη άρνηση και αποστροφή, γρήγορα συνήθως παρέρχονται, παραδίδοντας τη θέση τους στην αμφιβολία και τον προβληματισμό: ‘καλά είναι δυνατόν;’ ‘αυτός/ή είμαι ΕΓΩ;’, ‘Α..πα..πα! καλά, έτσι ακούγομαι;’.

Η απάντηση είναι και ‘ναι’ και ‘όχι’. Σίγουρα δεν ακουγόμαστε όπως ακούγεται η φωνή μας μέσα από τα καλώδια και τα ηχεία του κασετοφώνου ή της τηλεόρασης (στην περίπτωση του βίντεο) αλλά, από την άλλη, η φωνή μας δεν είναι ούτε αυτή που εμείς νομίζουμε ότι είναι, συνηθισμένοι όπως είμαστε να ακούμε τον εαυτό μας καθώς μιλάμε. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;

Καταρχήν, το μαγνητόφωνο εγγραφής, η κάμερα που διαθέτουμε ή όποιο άλλο ψηφιακό ή αναλογικό μέσο ‘υψηλής τεχνολογίας’ χρησιμοποιήθηκε για να απαθανατίσει τα ηχητικά μας ντοκουμέντα, όσο προηγμένο κι αν είναι, είτε ψηφιακό είτε αναλογικό, δεν μπορεί να καταγράψει και να αναπαράγει την φωνή μας απολύτως αξιόπιστα. Το μικρόφωνο που χρησιμοποιείται για την είσοδο του ήχου στη συσκευή εγγραφής, η ίδια η συσκευή εγγραφής (π.χ. η βιντεοκάμερα, το κασετόφωνο κ.τ.λ.), το μέσον που χρησιμοποιείται για εγγραφή και αποθήκευση (π.χ. κασέτα) και, τέλος, τα ηχεία που απαραιτήτως χρησιμοποιούνται για την αναπαραγωγή, ‘φιλτράρουν’ αναπόφευκτα τον ήχο της φωνής μας, αλλοιώνοντας άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο το φάσμα των συχνοτήτων που αυτή φέρει. Έτσι, ο ήχος παραποιείται από ελάχιστα (π.χ. στην περίπτωση των υπερσύγχρονων mini-disc εγγραφής) έως πολύ (π.χ. στην περίπτωση του μαγνητοφώνου εγγραφής που βρίσκεται ξεχασμένο στο ράφι της κουζίνας στο σπίτι της γιαγιάς).

Είναι όμως μόνον αυτός ο λόγος που η φωνή μας ακούγεται ‘περίεργη’, ‘διαφορετική’ ως προϊόν ηχογράφησης; Για την ποιοτική αλλοίωση ευθύνεται, άραγε, μόνον το φιλτράρισμα κάποιων συχνοτήτων του ήχου, που συμβαίνει λόγω του τρόπου λειτουργίας της συσκευής εγγραφής;

Η απάντηση είναι ‘όχι’. Κι αυτό γιατί, η πραγματική ακουστική ποιότητα της φωνής μας δεν είναι αυτή που εμείς νομίζουμε ότι είναι. Οι άνθρωποι στους οποίους απευθυνόμαστε όταν μιλάμε, οι συνομιλητές μας, δεν ακούνε την φωνή μας με τον ίδιο τρόπο όπως εμείς. Η φωνή μας δηλαδή, δεν ηχεί στο περιβάλλον έτσι όπως ηχεί στο δικό μας αυτί. Ηχεί διαφορετική! Γνωρίζουμε, από έρευνες στο χώρο της ακουστικής, ότι ο άνθρωπος ακούει μεν την ομιλία των άλλων ανθρώπων μέσω των πυκνώσεων και αραιώσεων των μορίων του αέρα, αλλά τη δική του φωνή την ακούει τόσο μέσω της μετάδοσης του αέρα, όσο και μέσω της δόνησης – ταλάντευσης των οστών του σώματός του. Όταν μιλούμε δηλαδή, ο ήχος φτάνει στα αυτιά μας μέσω της ταλάντευσης μορίων του αέρα αλλά και μέσω της ταλάντευσης των οστών του κρανίου μας. Η δεύτερη ταλάντευση, των οστών, εμπλέκεται με το ηχητικό σήμα το οποίο πραγματικά εκπέμπουμε μιλώντας, με αποτέλεσμα ο ήχος να φτάνει διαφορετικός στα δικά μας αυτιά από ό,τι στα αυτιά των άλλων ανθρώπων οι οποίοι ακούν την φωνή μας.

Η μετάδοση του ήχου μέσω των οστών του κρανίου μελετάται στενά τα τελευταία 50 χρόνια και έχει φυσικά βρει εφαρμογές στην επιστήμη της ακουολογίας, με την κατασκευή ακουστικών ή εμφυτευμάτων βαρηκοΐας που χρησιμοποιούν την οστεο-δόνηση για να ενισχύσουν το εκφυλισμένο ακουστικό σήμα που δέχονται τα βαρήκοα άτομα. Το κοχλιακό νεύρο, ο τελικός αποδέκτης των δονήσεων, διεγείρεται κατ’ αυτόν τον τρόπο και μεταφέρει τις διεγέρσεις αυτές στον εγκέφαλο για αποκωδικοποίηση.

Συμμεριζόμενοι τα πορίσματα της επιστήμης αναφορικά με την ακοή μέσω της δόνησης των οστών του εγκεφάλου, θα φτάναμε ίσως στο συμπέρασμα, ότι η ηχογράφηση, κάθε ηχογράφηση, είναι περισσότερο αξιόπιστη από την προσωπική μας εντύπωση και εμπειρία για το πώς πραγματικά ‘ακουγόμαστε’. Η φωνή μας στα άλλα άτομα μεταδίδεται μόνο μέσω του αέρα, με τον ίδιο δηλαδή τρόπο που φτάνει και στην συσκευή ηχογράφησης. Μόνη διαφορά, ότι στην περίπτωση της ηχογράφησης, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο ήχος υφίσταται μια κάποια ακουστική επεξεργασία που επιφέρει από μικρές έως μεγάλες αλλοιώσεις στον τελικό ήχο της αναπαραγωγής.

Ας μην βιαστούμε λοιπόν να εκπλαγούμε από τον τρόπο που ακούγεται η φωνή μας στην τηλεόραση ή στο κασετόφωνο. Ας μην βιαστούμε να την αποποιηθούμε απορρίπτοντάς την! Ας δεχτούμε απλά ότι αυτός είναι ‘περίπου’ ο τρόπος που ακουγόμαστε στους άλλους, ας ζητήσουμε να μάθουμε την γνώμη τους, και ας προσπαθήσουμε να συμβιβαστούμε με την ιδέα ότι ποτέ δεν θα έχουμε κι εμείς οι ίδιοι την ευτυχή αυτή εμπειρία, να ακούσουμε την πραγματική μας φωνή.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Γνωστή, λίγο-πολύ σε όλους μας, η θύελλα που ξεσπά με την ανατολή της εφηβείας. Πολλά έχουν γραφτεί κατά καιρούς για τις ραγδαίες εξελίξεις που συμβαίνουν σε όλους – ανεξαιρέτως – τους τομείς ανάπτυξης ενός παιδιού, κατά την περίοδο της ήβης: ορμονικές αλλαγές, αλλαγές στην εμφάνιση, αλλαγές στον ψυχισμό. Η εμπειρία της ήβης, που παραλλάσσει τόσο την μορφολογία όσο και την λειτουργία του σώματος ενός παιδιού, σηματοδοτεί και το οριστικό ‘πέρασμα’ στην εφηβική ηλικία. Πρωτόγνωρα όλα αυτά για το μικρό παιδί που πρέπει να σταθεί ιδιαίτερα ικανό και ευέλικτο ώστε να θέσει τελικά υπό έλεγχο όλα όσα του συμβαίνουν. Από όλη αυτή τη θύελλα των αλλαγών, εμείς θελήσαμε σήμερα, στη στήλη μας, να απομονώσουμε τις αλλαγές που συμβαίνουν στην φωνή του εφήβου, και ιδιαίτερα των αγοριών.

Δεν είναι λίγες οι φορές που αισθανόμαστε ιδιαίτερη έκπληξη όταν ακούμε στο τηλέφωνο τον μικρό Γιωργάκη, της φίλης μας, να μιλά ξαφνικά … σαν άντρας! Εξίσου συχνές, όμως, είναι και εκείνες οι στιγμές που ο μικρός Γιωργάκης θα φτάσει να κοκκινίσει από ντροπή, καθώς, ξαφνικά, αισθάνεται ανήμπορος να ελέγξει τη φωνή του. Ανίκανος να το προλάβει ή να το συγκαλύψει, ακούει τη φωνή του να ‘σπάει’, απότομα και ανεξέλεγκτα, από ψιλή σε χοντρή και το αντίστροφο, προκαλώντας το απορημένο βλέμμα των άλλων…

Παρόμοιες δυσκολίες και ‘σπασίματα’ στη φωνή αντιμετωπίζουν τα περισσότερα αγόρια της ηλικίας αυτής (10-13 χρόνων). Κατά την περίοδο αυτή, ο λάρυγγας των αγοριών αναπτύσσεται ταχύτατα και αποκτά -σε σύντομο χρονικό διάστημα- διαστάσεις ενήλικα. Οι φωνητικές χορδές διπλασιάζονται σχεδόν σε μήκος και η μάζα τους αυξάνεται αισθητά. Η φωνή τότε ‘ωριμάζει’, χοντραίνει κατά μία οκτάβα, ‘σπάει’ όπως λέμε, καθώς ο παλμός των φωνητικών χορδών (ο οποίος εξαρτάται από το μήκος, τη μάζα και την μυϊκή τους ένταση) εκτελείται πλέον πιο αργά. Η συχνότητα δηλαδή του παλμού, κατά την φώνηση, μειώνεται από τα 300Hz (παλμός φωνητικών χορδών στο παιδί, πριν την εφηβεία) στα 150Hz περίπου (παλμός φωνητικών χορδών στο παιδί, μετά την εφηβεία). Παρόμοια αλλαγή στη φωνή συμβαίνει και στα κορίτσια, αλλά όμως σε μικρότερη κλίμακα. Ο λάρυγγας των κοριτσιών δεν αναπτύσσεται τόσο, όσο των αγοριών, με αποτέλεσμα η αλλαγή στη φωνή να μετριάζεται. Έτσι, η φωνή των κοριτσιών χοντραίνει μόνο 3 με 4 ημιτόνια στην ηλικία αυτή: από 320Hz σε 240Hz.

Η ωρίμανση λοιπόν της φωνής είναι μια απόλυτα φυσιολογική εξελικτική διαδικασία, η οποία συμβαίνει, περισσότερο έντονα στα αγόρια και λιγότερο στα κορίτσια, κατά την ηλικία της ήβης. Κάποιες φορές, όμως, διαπιστώνεται ότι μολονότι φυσική ανάπτυξη του παιδιού εξελίσσεται ομαλά και ο λάρυγγας εύκολα αποκτά τις νέες του διαστάσεις, η φωνή καθυστερεί να ‘σπάσει’, να χοντρύνει – μπορεί και να μην ‘σπάσει’ ποτέ! Η λειτουργία του λάρυγγα δεν φαίνεται να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα! Το πρόβλημα αυτό, γνωστό ως πρόβλημα της εφηβοφωνίας, σημαίνει την διατήρηση της ψιλής φωνής στα αγόρια, πέραν της ηλικίας που αναμένεται η φυσιολογική αλλαγή-ωρίμανση της φωνής. Το φαινόμενο παρατηρείται και στις γυναίκες εκείνες που διατηρούν την ψιλή, παιδική χροιά φωνής και στην ενήλικη ζωή. Αποτελεί όμως πρόβλημα ειδικά για τα αγόρια! Κι αυτό γιατί η αλλαγή στην φωνή των υπόλοιπων αγοριών της ηλικίας αυτής είναι έντονη και, επιπλέον, ως γνωστό η ψιλή φωνή στα αγόρια στιγματίζεται κοινωνικά.

Μια εμπεριστατωμένη διάγνωση εφηβοφωνίας επιβάλλει κατ’ αρχάς ωτορινολαρυγγολογική εξέταση για να επιβεβαιωθεί η ομαλή ανάπτυξη του λάρυγγα και να αποκλειστεί κάποια άλλη οργανική πάθηση. Επιπλέον, απαραίτητη είναι και η ενδοκρινολογική εξέταση για αποκλεισμό τυχόν ενδοκρινολογικών προβλημάτων. Στη συνέχεια, εάν διαπιστωθεί ότι το πρόβλημα της ψιλής φωνής είναι όντως πρόβλημα εφηβοφωνίας, ο λογοπεδικός είναι εκείνος που θα αναλάβει να αποκαταστήσει τη σωστή λειτουργία του λάρυγγα.

Το πρόβλημα της Εφηβοφωνίας παρατηρείται συχνά σε εφήβους αλλά και σε ενήλικες. Στους έφηβους, η παρατεταμένη καθυστέρηση στην ωρίμανση της φωνής αποτελεί δικαιολογημένα αίτιο έντονης ανησυχίας, καθώς η ψιλή φωνή τους κάνει να αισθάνονται ότι ξεχωρίζουν από τους ομηλίκους. Επιπλέον, όχι σπάνια, οι έφηβοι αυτοί γίνονται δέκτες έντονου χλευασμού. Δεν είναι όμως και λίγοι εκείνοι που φτάνουν σε ηλικία 20-30 χρόνων πριν αποζητήσουν βοήθεια στη μονάδα Λογοθεραπείας του Κέντρου Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ. Η φωνή αποκαθίσταται και στην μία περίπτωση και στην άλλη. Εκείνο που δεν μπορεί να αποκατασταθεί, είναι οι συσσωρευμένες τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος για τον γοητευτικό εκείνο νέο, που για τόσο καιρό μιλούσε … ‘κοριτσίστικα’.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Εκτιμάται ότι 2-3 εκατομμύρια ενήλικες στη Μ. Βρετανία και 23 εκατομμύρια στις Η.Π.Α. έχουν σημαντικές δυσκολίες στην ανάγνωση και γραφή. (Αντίστοιχες έρευνες για την Ελλάδα δεν έχουν δυστυχώς γίνει).

Οι ενήλικες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με το γραπτό λόγο δεν εμπίπτουν όλοι στην ίδια κατηγορία:

• Μία μεγάλη μερίδα αυτών των ατόμων είναι οι οργανικά και λειτουργικά αναλφάβητοι. Σ’ αυτούς ανήκουν και τα άτομα με γενικευμένες δυσκολίες, μεταξύ των οποίων και τις δυσκολίες του γραπτού λόγου (πχ. άτομα με νοητική υστέρηση)

• Μια άλλη μερίδα αποτελούν τα άτομα που ενώ είχαν κατακτήσει το μηχανισμό της ανάγνωσης και γραφής, εξαιτίας εγκεφαλικών βλαβών (αρρώστιες, τραυματισμοί, μολύνσεις) αντιμετωπίζουν στη συνέχεια μεγάλα ή μικρότερα προβλήματα με το γραπτό λόγο (πχ. επίκτητη Δυσλεξία)

• Τέλος, ένα μεγάλο μέρος των ατόμων αυτών παρουσιάζουν ειδική μαθησιακή δυσκολία

Oι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (όπως η Δυσλεξία) είναι αναπτυξιακές δυσκολίες, που σημαίνει ότι συνοδεύουν το άτομο στη διάρκεια της ζωής του, εκδηλώνοντας συμπτώματα που διαφοροποιούνται ανάλογα με τη χρονολογική και σχολική του ηλικία. Αναμένουμε λοιπόν, ότι ως ενήλικας, το άτομο με ειδική μαθησιακή δυσκολία θα αντιμετωπίζει πολύ λιγότερα προβλήματα από αυτά που τον ταλαιπωρούσαν ως παιδί. Ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα αποκατάστασης έχουν πολλές φορές τη δυνατότητα να αποκαταστήσουν πλήρως τα συμπτώματα των δυσκολιών. Ακόμη όμως και στις περιπτώσεις που το άτομο δεν δεχτεί ειδική βοήθεια, συνήθως, το καλό νοητικό δυναμικό του αλλά και η συσσωρευμένη σχολική εμπειρία επιτρέπουν στο άτομο να επινοήσει τεχνικές που θα του επιτρέψουν (στην πορεία) να αντισταθμίσει πολλές από τις προηγούμενες δυσκολίες του.

Βέβαια, ορισμένες δυσκολίες συνήθως παραμένουν. Έτσι, ο δυσλεξικός ενήλικας, θα παραμείνει (σχεδόν στο σύνολο των περιπτώσεων) δυσορθόγραφος, παρόλο που ενδέχεται να διαβάζει με την ευχέρεια του μέσου αναγνώστη.

Το πρώτο μέλημα του ενήλικα που εξακολουθεί να εκδηλώνει συμπτώματα της ειδικής μαθησιακής δυσκολίας είναι να αποδεχτεί το πρόβλημα – εάν δεν το έχει ήδη κάνει, με τη βοήθεια γονέων και ειδικών σε μικρότερη ηλικία. Καλό θα είναι επίσης να ενημερώσει και όσους εμπλέκονται άμεσα στην προσωπική και επαγγελματική του ζωή για τη φύση και το βαθμό του προβλήματος, εφόσον κάτι τέτοιο θα προλάβει καταστάσεις όπου το άτομο θα νιώσει πιθανόν εκτεθειμένο (πχ. όταν θα αναγκαστεί να αφήσει ένα ιδιόχειρο ανορθόγραφο μήνυμα ή όταν υποχρεωθεί να διαβάσει μεγαλόφωνα την πρότασή του στη συνάντηση της εταιρείας).

Σήμερα, στη διάθεση ενός ενήλικα υπάρχει –ευτυχώς- πλήθος εύχρηστων τεχνικών μέσων που μπορούν να διευκολύνουν τη σχέση του με το γραπτό λόγο:

• Έτσι, σε διαλέξεις ή σεμινάρια, ένα δημοσιογραφικό κασετοφωνάκι αντικαθιστά επαρκέστατα τα σκόρπια φύλλα των κακογραμμένων σημειώσεων. Στη χειρότερη περίπτωση, αν δεν έχετε προνοήσει για κάτι τέτοιο, απλώς χρησιμοποιήστε το κοντινότερο φωτοτυπικό μηχάνημα για να αναπαράγετε τις σημειώσεις των ευγενικών καλλιγράφων φίλων σας.

• Μια ηλεκτρονική γραφομηχανή και ένα κομπιούτερ μπορούν επίσης να παράσχουν σημαντική βοήθεια, στις περιπτώσει όπου απαιτείται η καλή εμφάνιση του γραπτού μας.

• Επιπλέον, ο ορθογραφικός και γραμματικός έλεγχος του κομπιούτερ γίνεται το μαγικό ραβδάκι στα χέρια των δυσορθόγραφων, που παύουν έτσι να αγχώνονται για τα 5 [ι] και τα 2 [ο] και [e].

• Οι ηλεκτρονικές ατζέντες από την άλλη, καταργούν τα προχειρογραμμένα σημειώματα με τις δυσανάγνωστες διευθύνσεις και τηλέφωνα.

• Τα ορθογραφικά λεξικά (ηλεκτρονικά αλλά και τσέπης) διορθώνουν ή επιβεβαιώνουν ανά πάσα στιγμή τις ορθογραφικές επιλογές μας.

• Τα κομπιουτεράκια λύνουν ταχύτατα και αλάνθαστα το πρόβλημα των αριθμητικών πράξεων.

Για όσους συμμετέχουν σε σχολικές εξετάσεις, έχουν θεσπιστεί ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις που απαλλάσσουν από γραπτή εξέταση, εφόσον προσκομισθεί βεβαίωση από εξουσιοδοτημένο (δημόσιο) ιατροπαιδαγωγικό φορέα.

Σε πανεπιστήμια και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού δε, υπάρχει μεγαλύτερη μέριμνα: περισσότερο ευνοϊκές ρυθμίσεις, προγράμματα αποκατάστασης που μπορούν να παρακολουθήσουν οι φοιτητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, ηχογραφημένα βιβλία που εξασφαλίζουν τη γνώση απαλλάσσοντας από την ανάγνωση.

Οι ενήλικες με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες θα πρέπει να γνωρίζουν, ότι τα προβλήματα στην ανάγνωση και γραφή/ορθογραφία αποκαθίστανται σε κάθε ηλικία. Καθώς ένα πρόγραμμα αποκατάστασης σχεδιάζεται πάνω στις ιδιαίτερες δυσκολίες και ανάγκες του συγκεκριμένου ατόμου, τα ενήλικα προγράμματα είναι συνήθως ταχύρυθμα και με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Κι αυτό γιατί η απόφαση ενός ενήλικα να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα αποκατάστασης είναι συνήθως προϊόν προσωπικής, ελεύθερης και ώριμης, επιλογής. Είναι επομένως εκ των προτέρων δεδομένη η συνεργασιμότητα του ατόμου και η συστηματικότητα με την οποία προτίθεται να δουλέψει.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ταξινομεί τον αυτισμό ως διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή με βιολογικό υπόβαθρο, που ορίζεται στη βάση ορισμένων κριτηρίων συμπεριφοράς, τα οποία καταγράφονται σαφώς στο ΙCD-10 (Διεθνής Ταξινόμηση των Ασθενειών, 10^η έκδοση και, Π.Ο.Υ., 1987) και το DSM-IV (Εγχειρίδιο Διαγνωστικής και Στατιστικής, 4^η έκδοση, Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία, 1994).

Το φάσμα των δυσκολιών στον αυτισμό (ο όρος χρησιμοποιείται με την ευρύτερη έννοια, όλων των διαταραχών που εμπίπτουν στο αυτιστικό φάσμα) οργανώνεται σε μία παθολογική τριάδα που αφορά:

• Δυσκολίες στην κοινωνικότητα, στην συναναστροφή δηλαδή με ενήλικες και ομηλίκους

• Δυσκολίες στην επικοινωνία, σε κάθε πεδίο, λεκτικό και εξω-λεκτικό

• Δυσκολίες στην ευελιξία, τόσο της σκέψης όσο και της συμπεριφοράς.

Ζώντας σ΄ έναν κόσμο που έχει οργανωθεί κοινωνικά, ενθαρρύνει την επικοινωνία και απαιτεί την ευελιξία, είναι προφανές, ότι ένα παιδί με αυτιστική διαταραχή βιώνει μεγάλη σύγχυση, προσπαθώντας να κατανοήσει τα αυτονόητα για τους υπόλοιπους, και εκδηλώνει κοινωνικά “παράξενες” συμπεριφορές, στο βαθμό που εξαιρούνται του πλαισίου που εμείς -οι κοινωνικά ευφυείς- ορίσαμε και θεωρούμε “φυσιολογικό”.

Κάθε ομαδικό παιχνίδι προαπαιτεί ένα σύστημα κανόνων που καθιστούν εφικτή την κοινωνική συνεύρεση και συναλλαγή. Αναλογιζόμενοι τη ζωή ως κοινωνικό παιχνίδι, διαπιστώνουμε ότι επίσης διαθέτει κανόνες και κανονισμούς, πολύ περισσότερο πολύπλοκους ωστόσο, από αυτούς που ισχύουν πχ. στο ποδόσφαιρο.

Ας υποθέσουμε, ότι τοποθετούμαστε σ’ έναν τέτοιο αγωνιστικό χώρο, δίχως να γνωρίζουμε κανέναν από τους κανόνες του παιχνιδιού στο οποίο πρόκειται να συμμετάσχουμε -έτσι, κάπως, αισθάνεται ένα παιδί με αυτισμό, εκτεθειμένο στο κοινωνικό παιχνίδι, τους κανόνες του οποίου αγνοεί ή έστω δυσκολεύεται να κατανοήσει, λόγω της φύσης των δυσκολιών του. Οι συμπαίκτες μας λοιπόν, αναμένουν από εμάς να παίξουμε και εκδηλώνουν την προσδοκία τους με τρόπους δύσληπτους για την αδαή μας αντίληψη. Η κατάσταση μοιάζει κατακλυσμιαία, τρομακτική ίσως. Ενδεχομένως, ως πρώτη αντίδραση, προσπαθήσουμε να αποκόψουμε τον εαυτό μας, με οποιοδήποτε τρόπο μπορούμε, από όλα τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω μας, προκειμένου να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από όλους αυτούς τους απαιτητικούς ανθρώπους.

Αν οι παίκτες έρθουν πολύ κοντά μας και συνεχίσουν να επιμένουν να παίξουμε (χρησιμοποιώντας ήχους που επίσης –ενδεχομένως- δεν καταλαβαίνουμε), μπορεί να εκδηλώσουμε εκρήξεις θυμού. Όχι, δεν μπορούμε να παίξουμε! Είναι πολύ πολύπλοκο. Δεν διαθέτουμε ασφαλή σημεία αναφοράς. Έχουμε τεράστιες δυσκολίες με τη σωματική επαφή.

Αφού περάσουμε ένα χρονικό διάστημα στη μεσαία γραμμή όλης αυτής της δραστηριότητας, παρατηρώντας επιμελώς τι κάνουν οι υπόλοιποι παίκτες και αντιγράφοντας, κατά το δυνατό, τη συμπεριφορά τους, ξεπερνάμε τους πρωταρχικούς φόβους μας. Στην ουσία ούτε τώρα καταλαβαίνουμε τι ακριβώς συμβαίνει, αλλά τουλάχιστον υπάρχει μία αφύπνιση του ενδιαφέροντος. Αρχίζουμε να κοιτάμε γύρω μας περισσότερο. Δεν αναλαμβάνουμε πρωτοβουλίες ακόμη -το παιχνίδι είναι πολύ δύσκολο!- αλλά η προσέγγιση και η σωματική επαφή με τους άλλους δεν μας ανησυχεί το ίδιο όπως πριν.

Μερικές φορές μάλιστα, οι συμπαίκτες καταφέρνουν να μας παρασύρουν και στο παιχνίδι. Μπορεί, για παράδειγμα, κάποιος να βάλει μια μπάλα μπροστά στο πόδι μας, κάποιος άλλος να το σπρώξει απαλά και, έτσι, βρισκόμαστε να κλωτσάμε την μπάλα. Ζήτω, ζήτω! Όλοι είναι χαρούμενοι! Συμμετέχουμε, ως ένα βαθμό, στο παιχνίδι. Ωστόσο, μόλις οι άλλοι σταματήσουν να επιμένουν και να παίρνουν την πρωτοβουλία για εμάς, η συναλλαγή σταματάει. Εντούτοις, τώρα είμαστε έτοιμοι να παίξουμε, σε ρόλο παθητικού δέκτη, σε μια απλουστευμένη μορφή ποδοσφαίρου.

Καθώς τα χρόνια περνούν, αρχίζουμε να ενδιαφερόμαστε πιο πολύ για τους συμπαίκτες μας. Είχαμε την ευκαιρία να τους παρατηρούμε περιστασιακά και έχουμε αρχίσει να τους καταλαβαίνουμε και να τους εκτιμούμε περισσότερο. Και οι ίδιοι άλλωστε, έχουν κάνει τις δικές τους εκτιμήσεις και δεν προσδοκούν πολλά από εμάς. Έχουν μάλιστα αρχίσει να υπολογίζουν και τις προτιμήσεις μας, και έτσι μας επιβραβεύουν αποτελεσματικότερα. Αρχίζουμε να παίρνουμε περισσότερες πρωτοβουλίες κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, ειδικά τώρα που νομίζουμε ότι το καταλαβαίνουμε. Στην πραγματικότητα, θεωρούμε ότι υπάρχουν δύο μόνο κανόνες: τρέχουμε πίσω από την μπάλα και, όποτε έχουμε την ευκαιρία, την κλοτσάμε.

Αν συνεχίσουμε έτσι για δύο ημίχρονα, τρέχοντας σαν τρελοί και κλωτσώντας κατά βούληση την μπάλα, μάλλον θα δώσουμε την εντύπωση ότι είμαστε δραστήριοι μεν, αλλά “περίεργοι”.

Η κοινωνική εμπειρία των ατόμων που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού δεν διαφέρει πολύ από την εμπειρία του αδαούς ποδοσφαιριστή. Το κοινωνικό πλαίσιο λειτουργεί στη βάση δύσληπτων, για τα άτομα αυτά κανόνων,. Η κοινωνική γνώση που όλοι οι υπόλοιποι κατακτούμε μέσα από την εμπειρία γίνεται αντικείμενο διδασκαλίας στα παιδιά με αυτισμό. Και οφείλει να είναι ο πρώτιστος στόχος, στην επίτευξη του οποίου θα συντονιστεί η δουλειά ειδικών, δασκάλων και γονιών.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Η ομαλή ανάπτυξη ενός παιδιού προκύπτει ως προϊόν της αρμονικής συνεργασίας και αλληλεπίδρασης συγκεκριμένων αναπτυξιακών παραμέτρων όπως η φυσική, σωματική του ανάπτυξη, η ανάπτυξη της νοημοσύνης και τέλος η κοινωνική-συναισθηματική ανάπτυξη. Όταν σε κάποια από τις παραμέτρους αυτές διαπιστώνεται πρόβλημα, όλη η ανάπτυξη διαταράσσεται!

Δυστυχώς, η ενασχόληση και εμπειρία μας, στο χώρο της διάγνωσης και αποκατάστασης προβλημάτων λόγου και μάθησης, συμφωνεί με αποτελέσματα ευρύτερων ερευνών που καταδεικνύουν αρνητικές επιδράσεις των διαταραχών της ομιλίας στην κοινωνική συμπεριφορά και την κοινωνική – συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών τα οποία εκδηλώνουν τις διαταραχές αυτές. Επιπλέον, τέτοιου τύπου έρευνες καταδεικνύουν και το κοινωνικό στίγμα που τα παιδιά αυτά φαίνεται να εξακολουθούν να φέρουν, παρά τα υψηλά ποσοστά ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της σύγχρονης κοινωνίας για θέματα ειδικών αναγκών και διαταραχών του λόγου και της μάθησης.

Τα παιδιά με προβλήματα ομιλίας εκτίθενται καθημερινά στις κοινωνικές συναλλαγές τους με άλλα άτομα, καθώς η ομιλία, ο φωνούμενος λόγος, το κύριο μέσον επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους αποκλίνει της νόρμας. Οι διαταραχές της ομιλίας είναι προβλήματα που φαίνονται, δεν κρύβονται, είναι η ‘βιτρίνα’ του κάθε ατόμου και ως εκ τούτου επιδέχονται κριτική – αρνητική στην προκειμένη περίπτωση.

Σκεφτείτε το (σύνηθες) παράδειγμα του παιδιού που μπερδεύει το ‘δ’ με το ‘β’, καθώς μιλά.

Η ομιλία του ακούγεται διαφορετική και, επιπλέον, δημιουργείται συχνά επικοινωνιακή σύγχυση όταν π.χ. αναφέρεται στον ‘δάσος’ ως ‘Βάσος’ ή όταν, θέλοντας να ονομάσει το ‘στρείδι’, λέει ‘στρίβει’ γεγονός που εκθέτει το παιδί στους συνομιλητές του, οι πιο αυστηροί εκ των οποίων είναι φυσικά τα συνομήλικα παιδιά (και όχι οι ενήλικες, οι οποίοι “παραβλέπουν” τέτοιου τύπου λαθάκια, προκειμένου να μην προσβάλλουν το παιδί. Εάν δε, το παιδί αυτό έχει ήδη ξεκινήσει τη σχολική φοίτηση, η δυσκολία του προφορικού λόγου ενδέχεται να μεταφερθεί και στο γραπτό του, εάν το παιδί δεν διακρίνει ακουστικά τους δύο κοντινούς ήχους. Δεν αποκλείεται λοιπόν, ένα αλάνθαστο κατά τα λοιπά γραπτό, να επιστραφεί στο παιδί με κοκκινισμένα β όλα τα λάθος δ και την υπόδειξη “Πρόσεχε περισσότερο!”

Από την άλλη, ένα παιδί που τραυλίζει εκτίθεται κάθε φορά που δυσκολεύεται να εκφραστεί. Αυτό του δημιουργεί ολοένα και μεγαλύτερο άγχος και, κατά συνέπεια, μεγαλύτερο πρόβλημα ροής, περισσότερα κομπιάσματα και μεγαλύτερη τάση κοινωνικής απομόνωσης.

Το παιδί που αδυνατεί να εκφράσει με λόγια την σκέψη του δυσανασχετεί, ματαιώνεται, απογοητεύεται, και, ανάλογα με το μέγεθος του προβλήματος και τον τρόπο που το περιβάλλον αντιδρά σ’ αυτό, δεν αποκλείεται το παιδί να επιλέξει συμπεριφορές των άκρων: απόσυρση από τον κοινωνικό περίγυρο, παραίτηση και δυσφορία για επικοινωνία ή επιθετικότητα (μιας και τα παιδιά πολύ γρήγορα μαθαίνουν ότι η καλύτερη άμυνα είναι συχνά η επίθεση). Πρόκειται για συμπεριφορές εξίσου προβληματικές, και πολλαπλά ανησυχητικές, εφόσον υποδηλώνουν μία διεύρυνση της αρχικής γλωσσικής διαταραχής σε διαταραχή της κοινωνικο-συναισθηματικής υγείας του παιδιού, η οποία και απειλεί την ψυχική του ισορροπία.

Το κοινωνικό σύνολο στο οποίο ένα παιδί εντάσσεται, και ειδικότερα ο μικρόκοσμος των ομηλίκων δεν είναι πάντα τρυφερός. Τα μικρά παιδιά είναι συχνά σκληρά μεταξύ τους. Ανιχνεύουν, εντοπίζουν την απόκλιση και δεν χάνουν αφορμή να την σχολιάσουν, ενίοτε και χλευαστικά. Αποδίδονται τότε, στα παιδιά με διαταραχές της ομιλίας, ιδιότητες ανύπαρκτες, ανυπόστατες όπως: χαζός, αδύναμος, άβουλος, φοβητσιάρης, άτομο που ‘δεν παίρνει στροφές’. Η κοροϊδία εκδηλώνεται με κάθε αφορμή, είτε ‘ανοιχτά’ είτε ‘συνωμοτικά’. Το σίγουρο είναι, ότι τα παιδιά με λιγότερο ή περισσότερο έντονες διαταραχές ομιλίας δεν γίνονται αποδεκτά το ίδιο εύκολα από το κοινωνικό σύνολο των ομηλίκων τους, το οποίο τα αντιμετωπίζει με απορριπτική μάλλον στάση. Τέτοιου τύπου απορριπτική στάση συναντάμε καθημερινά μέσα στα σχολεία (Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) από τους συμμαθητές της τάξης.

Κατά συνέπεια, πολλά παιδιά με προβλήματα ομιλίας δεν κάνουν εύκολα φίλους, γεγονός που ενισχύει τη διάθεσή τους για κοινωνική απομόνωση και περιθωριοποίηση. Επιπλέον, ενδέχεται να αναπτύξουν εχθρική στάση απέναντι στα άλλα παιδιά, και να εμφανίσουν δυσκολίες προσαρμογής, επιθετικότητα, κλείσιμο στον εαυτό τους. Σε ακραίες περιπτώσεις, παιδιά με διαταραχές στο λόγο και τη μάθηση τα οποία έχουν βιώσει πολλαπλές ματαιώσεις και έχουν συσσωρεύσει αρνητική εμπειρία, μεγαλώνοντας, αναφέρονται ότι εξελίσσουν την επιθετική τους συμπεριφορά σε παραβατική, προβαίνοντας ακόμη και σε αξιόποινες πράξεις (κλοπές, βιαιοπραγίες, καταστροφές) εκδηλώνοντας έτσι και αυτά την δική τους απόρριψη σε αυτούς που τα απέρριψαν και εξακολουθούν, πιθανότατα, να τα απορρίπτουν.

Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια εγκυμονεί κινδύνους, καθώς πλήττει σημαντικά και ανεπανόρθωτα την κοινωνική – συναισθηματική παράμετρο της ανάπτυξης ενός παιδιού. Δεν θέλουμε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν με δυσφορία και φόβο όσον αφορά τις κοινωνικές τους συναλλαγές. Δεν θέλουμε να εισπράττουν από το κοινωνικό σύνολο μηνύματα κατωτερότητας, που σε καμία περίπτωση δεν αξίζουν. Η έγκαιρη αντιμετώπιση είναι αυτή που θα προλάβει δυσάρεστες συνέπειες, αυτή που θα βοηθήσει το παιδί να μεγαλώσει σωστά. ‘Κάλλιο το προλαμβάνειν παρά το θεραπεύειν’ είπαν οι πρόγονοί μας και είχαν μάλλον δίκιο!

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Α) Μαρτυρίες Αφασικών

Αφασία ή Δυσφασία (οι όροι χρησιμοποιούνται εναλλακτικά) είναι η επίκτητη διαταραχή που προκύπτει ως προϊόν βλάβης του εγκεφάλου, έπειτα από εγκεφαλικό επεισόδιο, εγκεφαλικό τραύμα, όγκο ή άλλη νευρολογική πάθηση. Εάν δεν συντρέχουν παράλληλες βλάβες και σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου, τα αφασικά άτομα δεν χάνουν τη λογική τους, έχουν πλήρη συναίσθηση της κατάστασής τους, αντιμετωπίζουν ωστόσο δυσκολίες στην επικοινωνία, οι οποίες ποικίλλουν σημαντικά και αφορούν (μεμονωμένα ή σε συνδυασμό) δυσκολίες στην κατανόηση της επικοινωνίας, την προφορική έκφραση, την ανάγνωση και τη γραφή. Τα περισσότερα αφασικά άτομα έχουν και κάποιο βαθμό σωματικής παράλυσης, δίχως να αποκλείονται εντούτοις περιπτώσεις χωρίς κινητικά προβλήματα.

Ο λογοπεδικός είναι αυτός που αναλαμβάνει να εκτιμήσει τις επικοινωνιακές ανάγκες και τις δυνατότητες του αφασικού και να παρέμβει θεραπευτικά προκειμένου να τις αποκαταστήσει στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Επιπλέον και σε συνεργασία με άλλες ειδικότητες (όπως ιατρούς, φυσιοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, κοινωνικούς λειτουργούς, κλινικούς ψυχολόγους, νοσοκόμους), ο λογοπεδικός εξηγεί, συμβουλεύει και στηρίζει συναισθηματικά το άτομο με αφασία και την οικογένειά του. Κι αυτό γιατί η εμπειρία της αφασίας είναι συνήθως ιδιαίτερα επώδυνη συναισθηματικά τόσο για το άτομο όσο και για το άμεσο περιβάλλον του με το οποίο συνήθως οι σχέσεις του ασθενούς διαταράσσονται, λόγω της επικοινωνιακής του ανεπάρκειας.

Αξίζει τον κόπο, να ακούσει κανείς άτομα με αφασία, όπως περιέγραψαν ή κατέγραψαν την εμπειρία τους:

• SusanHampshire, στην αυτοβιογραφία της ‘Susan’sStory’ (1981)

Μου ήταν εύκολο να αφηγούμαι τι είδα στο πάρκο, να διαλέγω τα σωστά παπούτσια, να τακτοποιώ τα βιβλία μου με βάση στο μέγεθός τους, αλλά μου ήταν σχεδόν αδύνατον να πω την άλφα-βήτα ή να συνθέσω τα γράμματα στις λέξεις. Όταν μου ζητούταν να γράψω, είχα μία περίεργη αίσθηση, σαν να υπήρχε ένα μακρύ κομμάτι σκοινί μέσα στο κεφάλι μου. Η μητέρα μου έλεγε: “Η ΓΑΤΑ γράφεται Γ.Α.Τ.Α., Susan. Πώς γράφεται λοιπόν η ΓΑΤΑ;” “Δεν ξέρω! Δεν ξέρω πώς γράφεται!” απαντούσα και, ειλικρινά, δεν έλεγα ψέματα! Το σκοινί μέσα στο κεφάλι μου με εμπόδιζε να απαντήσω. Ένιωθα ότι εάν μπορούσα να τραβήξω την άκρη από το σκοινί, θα απάλλασσα τον εγκέφαλο μου από αυτό το καταπιεστικό κουβάρι και θα του επέτρεπα να λειτουργήσει. Όμως το μυαλό μου παρέμενε κενό –με εξαίρεση το σκοινί.

• DouglasRitchie, στο ημερολόγιο ανάρρωσής του, ένα χρόνο μετά το εγκεφαλικό (1960)

Η ομιλία μου; Είχα 2-3 μεμονωμένες λέξεις, αλλά δεν μπορούσα να τις χρησιμοποιήσω. Στο Κέντρο Αποκατάστασης σπάνια μιλούσα σε κάποιον. Δεν είχα τίποτε να πω και ντρεπόμουν, επειδή δεν μπορούσα να πω κάτι. Όλο τον ελεύθερο χρόνο μου διάβαζα. Στο ασθενοφόρο με το οποίο μετακινούμουν καθημερινά για καναδυό ώρες παρέα με άλλους 4-5 ανθρώπους, και όπου ντρεπόμουν λιγότερο, προσπάθησα κάποιες φορές να χρησιμοποιήσω διάφορες λέξεις. Τη μία εβδομάδα ήταν θρίαμβος, την άλλη καταστροφή.

Το γράψιμό μου ήταν περισσότερο απογοητευτικό. Δύο φορές επιχείρησα να γράψω (τη μια, ένα μήνυμα: “τσιγάρα” και την άλλη, ένα σημείωμα: “καλή τύχη, Κλιφ!”). Έκανα πολλά λάθη κι έτσι άρχισα να χρησιμοποιώ ως δικαιολογία ότι δεν μπορώ να γράψω με το αριστερό μου χέρι (το δεξί έτσι κι αλλιώς, δεν το κουνούσα). Στα γενέθλια της μητέρας μου, το Μάιο, πέρασα τουλάχιστον μία ώρα μπροστά σε ένα λευκό χαρτί, έχοντας την ανάγκη να της γράψω μια ευχή. Τελικά την έγραψε η γυναίκα μου.

• WalterScott, σ το ημερολόγιό του (5.1.1826)

Περπάτησα έως τις 12 με τον Skene και τον ColonelRussel και έπειτα κάθισα να συνεχίσω το έργο μου. Με τρόμο διαπίστωσα ότι δεν μπορούσα ούτε να γράψω ούτε να διαβάσω. Οι λέξεις που έγραφα έμοιαζαν τυχαία τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη. Κανείς δεν έβγαζε κανένα νόημα. Παράλληλα, αισθανόμουν απόλυτη αδυναμία. Δεν καταλάβαινα καθόλου τι μου συνέβαινε. Έχασα τις αισθήσεις μου. Ξυπνώντας, το μυαλό μου ήταν πιο καθαρό.

Αφήγηση του WalterScott στον S.G.Lockhart ( 22.4.1830)

H Άννα θα σας αφηγηθεί ένα περίεργο περιστατικό που μου συνέβη την περασμένη Δευτέρα. Κράτησε 5 περίπου λεπτά, κατά τη διάρκεια των οποίων έχασα την ικανότητα της άρθρωσης, ή μάλλον μου ήταν αδύνατο να αρθρώσω αυτά που ήθελα να πω. Βεβαίως επανήλθα, μου έμεινε ωστόσο μία περίεργη αίσθηση.

Β) Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε

Είναι σαφές ότι η Αφασία επηρεάζει γενικά την ικανότητα του ατόμου για επικοινωνία. Τα κύρια χαρακτηριστικά της Αφασίας είναι η δυσκολία του ατόμου να μιλήσει, να κατανοήσει αυτά που του λένε οι άλλοι, ενώ μπορεί να υπάρχουν επιπρόσθετες δυσκολίες στη γραφή και την ανάγνωση. Το προφίλ των δυσκολιών συνήθως ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Μπορεί, λόγου χάρη, ένα αφασικό άτομο να παρουσιάζει σημαντική δυσκολία στην έκφρασή του, μικρότερου βαθμού δυσκολία στην ικανότητά του να κατανοεί τα λόγια των άλλων, αλλά να διατηρεί αμείωτες τις ικανότητες γραφής και ανάγνωσης. Αντίστροφα, κάποιο άλλο άτομο μπορεί να παρουσιάζει αφασικά συμπτώματα διαφορετικού τύπου και έντασης. Τα προβλήματα είναι εντονότερα όταν κάποιος είναι κουρασμένος ή αδιάθετος.

Δυσκολία στην έκφραση σημαίνει:

ότι πολύ συχνά το άτομο δεν βρίσκει τις λέξεις να εκφραστεί. Κάποιος αφασικός περιέγραψε την εμπειρία σαν να είναι ‘…κλειδωμένος μέσα στο ίδιο του το κεφάλι…’. Κάποιος άλλος είπε, ‘…μπορούσα να παίζω τάβλι όπως πριν αλλά δεν μπορούσα να πω «ντόρτια». Σκεφτόμουν κανονικά, αλλά δεν μπορούσα να κάνω τις σκέψεις μου λόγια…’.

Δυσκολία στην κατανόηση σημαίνει:

ότι υπάρχουν δυσκολίες στο να παρακολουθήσει κάποιος ραδιόφωνο, να μιλήσει στο τηλέφωνο, να παρακολουθήσει τηλεόραση, ή να συμμετάσχει σε κάποια συζήτηση. Εάν δε συνυπάρχει και αναγνωστική δυσκολία τα γράμματα και τα βιβλία είναι κι αυτά μεγάλος μπελάς. Κάποιο άτομο με αφασία είπε ‘…μου μιλούσαν και μερικές φορές δεν είχα ιδέα τι μου έλεγαν… ήταν περίεργο, γιατί… ενώ ήθελα να συμμετέχω στις συζητήσεις των άλλων δεν μπορούσα. Το μόνο που μπορούσα ήταν να τους κοιτάω…’

Για τον περισσότερο κόσμο η ομιλία είναι κάτι φυσικό και η απώλειά της κάτι αδιανόητο. Ένα άτομο που έχασε ξαφνικά την ικανότητα της ομιλίας έχει δυσκολίες να εκφράσει την προσωπικότητα του. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στο λαθεμένο συμπέρασμα ότι το άτομο πάσχει από κάποια διανοητική καθυστέρηση ή βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους σύγχυσης. Αντίθετα όμως με τις εντυπώσεις που ίσως να δημιουργούνται σε πολλούς, τα αφασικά άτομα δεν έχουν χάσει τη λογική τους και έχουν πλήρη συναίσθηση της κατάστασής τους.

Οι δυσκολίες που το άτομο αντιμετωπίζει στην επικοινωνία του με άλλα πρόσωπα, συχνά προκαλούν έλλειψη υπομονής και ανοχής από τους γύρω του. Μερικές φορές μάλιστα το άτομο με αφασία μοιραία αντιμετωπίζεται ως μεθυσμένος.

Συνεπώς, η Αφασία μπορεί να απομονώσει τον αφασικό σε βαθμό που δεν μπορούμε να το φανταστούμε. Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα -άλλων χωρών- το ένα τρίτο των Αφασικών στερούνται κοινωνικής ζωής.

Οι άνθρωποι που βρίσκονται στο στενό οικογενειακό περιβάλλον ενός αφασικού, είναι αυτοί που παίζουν σημαντικό ρόλο στην όλη πορεία του. Κι όμως οι άνθρωποι αυτοί συχνά δυσκολεύονται να χειριστούν τα προβλήματα επικοινωνίας, και άλλα που πιθανόν προκύπτουν ως αποτέλεσμα της εμπειρίας της αφασίας. Χρειάζονται συμβουλές και καθοδήγηση για το πώς μπορούν να βοηθήσουν το άτομο με αφασία να επικοινωνήσει καλύτερα με το περιβάλλον του και να επανακτήσει προοδευτικά το χαμένο του λόγο:

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Τα άτομα με ‘ειδικές ανάγκες’ βρίσκονται σε μια διαρκή αναζήτηση πρόσβασης. Ζητούν να συμμετέχουν κι αυτοί ή αυτές σε όλα εκείνα από τα οποία οι ‘άλλοι’ -τα άτομα χωρίς ειδικές ανάγκες- τους έχουμε αποκλείσει. Ένδειξη ευαισθητοποίησης αποτελεί το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια κάποιοι ειδικοί κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση, προσπαθώντας να εξασφαλίσουν στα άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες την πρόσβαση που ζητούν. Έτσι επινοούνται συνεχώς νέες υποστηρικτικές ή εναλλακτικές μέθοδοι για να χρησιμοποιηθούν ως βοηθήματα σε διάφορους τομείς όταν, λόγω κάποιας δυσλειτουργίας στους τομείς αυτούς, παρακωλύεται η κοινωνική ενσωμάτωση και η προσωπική ευημερία των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Ένας από τους τομείς αυτούς είναι η επικοινωνία. Ως ‘επικοινωνιακή διαταραχή’ δεν ορίζονται μόνο ελαφρά προβλήματα λόγου ή ομιλίας αλλά και η παντελής αδυναμία επικοινωνίας μέσω του φωνούμενου λόγου.

Σήμερα λοιπόν υπάρχουν διαθέσιμοι διάφοροι υποστηρικτικοί ή εναλλακτικοί τρόποι επικοινωνίας είτε για να ενισχύσουν ή να αντικαταστήσουν το φωνούμενο λόγο σε άτομα που αντιμετωπίζουν κάποια δυσκολία. Η τελική επιλογή θα πρέπει να γίνει ανάλογα με την ιδιαιτερότητα των ειδικών αναγκών του κάθε ατόμου. Στις πιο απλές των περιπτώσεων τα σύμβολα του γραπτού λόγου κωδικοποιούνται με διαφορετικό τρόπο, όπως γίνεται στη γραφή braille που χρησιμοποιείται από τυφλά άτομα. Σε άλλες περιπτώσεις, το προφορικό μήνυμα μεταφέρεται μέσω της νοηματικής γλώσσας ώστε να παρακαμφθούν τυχόν ανυπέρβλητες δυσκολίες στην άρθρωση. Υπάρχουν επίσης επικοινωνιακά συστήματα, όπως είναι τα διάφορα συστήματα νοηματικής ή συστήματα εικονογραφημένων συμβόλων, τα οποία χρησιμοποιούμενα ως δίαυλος επικοινωνίας, απλοποιούν (τόσο μορφο-συντακτικά όσο και σημασιολογικά) τους σύνθετους κανόνες μιας γλώσσας. Αυτό γίνεται την προσπάθειά τους να καλύψουν τις ιδιαίτερες ανάγκες των ατόμων που θα τα χρησιμοποιήσουν. Υπάρχουν τέλος σήμερα τα πιο σύγχρονα συστήματα επικοινωνίας από το χώρο της πληροφορικής. Αυτά προσφέρουν περισσότερες δυνατότητες, με ανάλογο βέβαια οικονομικό κόστος για το χρήστη.

Η πληθώρα των συστημάτων, τεχνικών και βοηθημάτων στην υπηρεσία της επικοινωνίας αντανακλά το εύρος της διαφορετικότητας των ειδικών αναγκών καθώς και τις ατομικές διαφορές των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Υπάρχουν, για παράδειγμα, άντρες, γυναίκες και παιδιά με φυσικές αναπηρίες. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν υψηλή νοημοσύνη αλλά σοβαρές κινησιακές δυσκολίες -όπως συμβαίνει με πολλά άτομα με εγκεφαλική παράλυση. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άνθρωποι με διανοητικές διαταραχές, οι οποίοι έχουν χαμηλή γνωστική ικανότητα αλλά φυσιολογική κινητικότητα.

Η συντριπτική πλειοψηφία των σύγχρονων ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας έχει σχεδιαστεί μάλλον για την πρώτη ομάδα. Προορίζονται δηλαδή για άτομα με σοβαρά κινητικά προβλήματα – άτομα που ενδεχομένως διατηρούν υπό τον έλεγχο τους μόνο την κίνηση των ματιών τους. Από πλευράς σχεδιασμού, ένα ηλεκτρονικό σύστημα επικοινωνίας δεν είναι απλά μια διαδικαστική υπόθεση για έναν ‘κομπιουτερίστα’. Το περιεχόμενο του συστήματος πρέπει να διέπεται από τον κατάλληλο βαθμό απλότητας, έτσι ώστε να μην ‘σπαζοκεφαλιάζει’ τον άπειρο χρήστη στην προσπάθειά του να μάθει να το λειτουργεί. Επιπλέον, θα πρέπει να διαθέτει και το απαραίτητο δυναμικό αλλά και την ευελιξία ώστε να επιδέχεται και να επιτρέπει περαιτέρω ανάπτυξη γλωσσικών ικανοτήτων από το χρήστη του. Σημαντικό θέμα αποτελεί και η επιλογή λεξιλογίου με τη μέγιστη δυνατή χρησιμότητα, καθώς και η εργονομία στην έκθεση των επικοινωνιακών συμβόλων σε κάποιου τύπου πινακίδιο. Το τελευταίο αποτελεί κάποιες φορές ιδιαίτερα δυσεπίλυτο πρόβλημα, αν αναλογιστεί κανείς ότι κάποια πινακίδια ηλεκτρονικών συστημάτων επικοινωνίας μπορεί να συμπεριλαμβάνουν πάνω από χίλια πλήκτρα – σύμβολα.

Τα νέα επιτεύγματα της πληροφορικής έχουν σίγουρα βελτιώσει -και μάλιστα σημαντικά- τη ζωή των ατόμων με ειδικές ανάγκες, και υπόσχονται ακόμη καλύτερη ποιότητα διαβίωσης στο μέλλον. Επινοούνται συνεχώς νέες μικρο-ηλεκτρονικές τεχνικές, οι οποίες βελτιώνουν την επεξεργασία των πληροφοριών και δημιουργούν συστήματα πιο ισχυρά, γρήγορα, απλά στη χρήση και εύκολα μετακινήσιμα. Έτσι ανοίγονται συνεχώς νέοι δρόμοι στην επικοινωνία των ατόμων με ειδικές ανάγκες, οι οποίοι αναζητούν την ανάκτηση της πιο πολύτιμης ίσως ικανότητας την οποία έχουν στερηθεί, την ικανότητα της επικοινωνίας.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Ως επικοινωνία ορίζεται η διαδικασία με την οποία τα άτομα ανταλλάσσουν πληροφορίες, ιδέες και συναισθήματα. Κάθε μορφή επικοινωνίας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός πομπού που κωδικοποιεί και σχηματίζει ένα μήνυμα και ενός δέκτη ή λήπτη που λαμβάνει και αποκωδικοποιεί το μήνυμα. Προκειμένου το μήνυμα να φτάσει από τον πομπό στον λήπτη, απαιτείται η χρήση ενός καναλιού ή μέσου. Αυτό μπορεί να είναι: η ομιλία, ο γραπτός λόγος, η ζωγραφική, οι κινήσεις του σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου και οι χειρονομίες.

Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι κατά την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους προηγήθηκε, χρονικά, η επικοινωνία με χειρονομίες. Στη συνέχεια, ο προϊστορικός άνθρωπος στράφηκε στον ήχο και την ομιλία, καθαρά λόγω οικολογικών και όχι νοητικών παραγόντων. Η χρήση της ομιλίας πλεονεκτούσε έναντι των χειρονομιών, καθώς μπορούσε να μεταφέρει πληροφορίες σε μακρινές αποστάσεις και σε πολλούς λήπτες ταυτόχρονα. Σημαντικό ήταν επίσης, ότι η ομιλία επέτρεπε την επικοινωνία και κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ακόμη περισσότερο, επέτρεπε στον άνθρωπο να χρησιμοποιεί τα χέρια του χωρίς να διακόπτει την επικοινωνία!

Μπορούμε, ακόμη και σήμερα, να ανακαλύψουμε ομάδες ανθρώπων στις οποίες η χρήση των νευμάτων προτιμάται έναντι της ομιλίας. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις διάφορων θρησκευτικών τελετών λατρείας, όπως αυτές των χορευτών Hindu. Οι Hindu έχουν δημιουργήσει ένα μεγάλο σύστημα νευμάτων, με το οποίο διηγούνται ιστορίες θεών τους κατά την διάρκεια θρησκευτικών χορών. Ανάλογη είναι και η περίπτωση των αθλητικών αγώνων, στους οποίους αθλητές και παράγοντες χρησιμοποιούν διάφορα νεύματα προκειμένου να επικοινωνήσουν. Αλλά και πολλοί επαγγελματίες αναπτύσσουν μεταξύ τους κώδικες συνεννόησης, που διευκολύνουν την επαφή των εργαζομένων στον ίδιο επαγγελματικό χώρο.

Από την άλλη, τα νεύματα, οι κινήσεις των χεριών και οι διάφοροι μορφασμοί του προσώπου αποτελούν για όλους μας σήμερα ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της επικοινωνίας, αυτό που ονομάζουμε μη λεκτική επικοινωνία. Τα εξω-λεκτικά αυτά στοιχεία συνοδεύουν την προφορική ομιλία, δίνοντας έμφαση και χρώμα στον προφορικό λόγο. Χωρίς αμφιβολία, θα υπήρξαν φορές που νιώσαμε ότι κάποιος ήταν συνεργάσιμος, μέχρι που ξαφνικά… κάτι πήγε στραβά! Για παράδειγμα, ενώ πρώτα πιθανόν σας φώναζε με το μικρό σας όνομα, στη συνέχεια, θέλοντας να γίνει περισσότερο τυπικός, ξαναγύρισε στον πληθυντικό ευγενείας. Το χαμόγελό του μεταβλήθηκε σε συνοφρύωμα. Οι άκρες των χειλιών του γύρισαν προς τα κάτω. Στο μέτωπό του ίσως φάνηκαν ρυτίδες και, αν αφήναμε τα πράγματα να γίνουν περισσότερο απειλητικά …, θα διακρίναμε ίσως ένα άγριο βλέμμα κάτω από τα ζαρωμένα φρύδια. Όσο για τα χέρια, θα τοποθετούνταν μάλλον σε στάση αμυντική (σταυρωμένα χέρια) ή περισσότερο επιθετική (χέρια σφιγμένα ή σε γροθιές).

Ας μην συγχέουμε όμως αυτές τις χειρονομίες, τα νεύματα και τους μορφασμούς του προσώπου με την Νοηματική Γλώσσα, η οποία χρησιμοποιείται από διάφορες φυλές aboriginal, τους μοναχούς του τάγματος των Βενεδικτίνων και από τους Κωφούς ανθρώπους. Η μεγαλύτερη ανάπτυξη των Νοηματικών γλωσσών έγινε μέσα στις κοινότητες των Κωφών ανθρώπων, για τους οποίους και είναι το μοναδικό αυθόρμητο μέσο επικοινωνίας. Οι Κωφοί έχουν αναπτύξει ένα μέσο επικοινωνίας τόσο περίπλοκο και ικανό να εκφράσει τις ανάγκες τους, όσο και η προφορική ομιλία που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι που ακούνε. Μάλιστα, ολοένα και περισσότερο η Νοηματική γλώσσα αναγνωρίζεται ως γλώσσα ισότιμη της προφορικής –αν και σήμερα, στην Ελλάδα διαπιστώνεται μια πολυφωνία όσον αφορά τους τρόπους εκπαίδευσης των κωφών παιδιών και οι γονείς συνεχίζουν να βιώνουν το δίλημμα της επιλογής μεταξύ προφορικής ομιλίας και νοηματικής.

Όλοι εμείς οι ακούοντες λοιπόν, πέρα από τα επικοινωνιακά νεύματα που ούτως ή άλλως χρησιμοποιούμε αυθόρμητα καθώς μιλούμε, ας δείξουμε και κάποιο ενδιαφέρον για την γλώσσα των Κωφών συμπολιτών μας. Κι αν ίσως μάθαμε να χαμογελούμε και να λέμε σε μια ξένη γλώσσα ‘Καλημέρα’, για να επικοινωνούμε καλύτερα με τους τουρίστες που επισκέπτονται την χώρα μας κάθε καλοκαίρι, μήπως ήρθε η ώρα να μάθουμε να το λέμε και σε μια πιο δικιά μας γλώσσα, την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, η οποία θα μας βοηθήσει να επικοινωνήσουμε επιπλέον με όλους τους Κωφούς συνανθρώπους μας με τους οποίους καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή και συμβιώνουμε;

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Τ α ξ ί δ ι   σ τ η …  Ν ι γ η ρ ί α :

Η αίσθηση της επικοινωνιακής ανεπάρκειας

Τα άτομα με βαριές διαταραχές στο λόγο και την επικοινωνία υποφέρουν, σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, από μοναξιά, και στις περισσότερες, από απουσία νοήματος στη ζωή τους. Γι’ αυτό το λόγο και η παροχή βοήθειας, από το άμεσο ή ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, σε αυτόν τον τομέα θα πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Ένα άτομο φύσει αποκλεισμένο, μερικώς ή ολικώς, από την επικοινωνία, δεν βιώνει πραγματική ασφάλεια, και καταναλώνει γι΄ αυτό τεράστια ενέργεια, προσπαθώντας να την εξασφαλίσει. Στο ενδιάμεσο διάστημα, ωστόσο, δεν είναι σε θέση να απολαύσει ορισμένα από τα πλέον απλούστερα, για τους υπόλοιπους, πράγματα στη ζωή.

Είναι δύσκολο για ανθρώπους δίχως διαταραχές στο λόγο και την επικοινωνία να συλλάβουν το εύρος των πρακτικών προβλημάτων και των συναισθηματικών αποχρώσεων που βιώνουν τα άτομα με επικοινωνιακή ανεπάρκεια.

Ας υποθέσουμε, ότι είμαστε προσκεκλημένοι ως ομιλητές σε ένα τριήμερο επαγγελματικό συνέδριο στη Νιγηρία. Δεν γνωρίζουμε, προφανώς, την τοπική διάλεκτο, έχουμε επομένως άμεσο και ενδεχομένως σημαντικό (θα εξαρτηθεί από τη στάση των Νιγηριανών) πρόβλημα επικοινωνίας. Έχουμε ακούσει, ότι πέραν του γλωσσικού και ο εξωγλωσσικός κώδικας επικοινωνίας μας διαφέρει από αυτό των Νιγηριανών. Γνωρίζουμε ήδη, ότι οι Νιγηριανοί κουνούν το κεφάλι τους πάνω-κάτω, όταν θέλουν να πουν «όχι» και αριστερά-δεξιά, όταν θέλουν να πουν «ναι». Εντελώς αντίθετα δηλαδή από τα οικεία σε εμάς νεύματα. Αρχίζει να μας γεννάται η υποψία ότι, εφόσον υπάρχει μία, θα υπάρχουν πιθανότατα και άλλες κοινωνικές συμβάσεις, τις οποίες δεν γνωρίζουμε, αλλά αναμένουμε να είναι ποιοτικά διαφορετικές από τις δικές μας. Η ανησυχία μετατρέπεται σε αγωνιώδη ανασφάλεια: στη Νιγηρία, ανήκουμε στην ομάδα των επικοινωνιακά –επομένως και κοινωνικά- μειονεκτούντων.

Η προσγείωση στην πρωτεύουσα της Νιγηρίας, μας φέρνει αντιμέτωπους με τα επικοινωνιακά και κοινωνικά μας προβλήματα: χρειαζόμαστε μια σειρά από πληροφορίες που μας αφορούν άμεσα, και τις οποίες οφείλουμε να συλλέξουμε ρωτώντας αυτούς που κατέχουν τη γλώσσα που εμείς στερούμαστε. Πρέπει να μάθουμε πού είναι το ξενοδοχείο μας και πώς θα φτάσουμε σε αυτό, πού βρίσκεται ο συνεδριακός χώρος, ποιες οι αίθουσες του συνεδρίου και πώς θα φτάσουμε σε αυτές, πού Θα βρούμε κάτι για φαγητό και τι ακριβώς θα πρέπει να παραγγείλουμε, κλπ. Εάν υποθέσουμε ότι, με κάποιον τρόπο, εξασφαλίζουμε απαντήσεις κατανοητές, αισθανόμαστε αμέσως ανακούφιση. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, που τα άτομα με βαριές επικοινωνιακές διαταραχές αισθάνονται ασφάλεια σε πλαίσια με υψηλό βαθμό προβλεψιμότητας, όπου μπορούν να συσχετίσουν με βεβαιότητα συγκεκριμένες δραστηριότητες, μέρη ή ανθρώπους.

Έχοντας μάθει για τα «πού», στο ταξίδι μας στη Νιγηρία, ξεκινά μια νέα σειρά ερωτήσεων, που αφορούν τα «πότε»: Πότε ξεκινούν οι ομιλίες, πόσο διαρκούν, πότε είναι η δική μας ομιλία, πότε θα γίνει διάλειμμα, πότε είναι το γεύμα των συνέδρων, πότε το ραντεβού για την ξενάγηση στην πόλη. Συλλέγοντας και αυτές τις πληροφορίες, αυξάνεται η προβλεψιμότητα, ενισχύεται επομένως η αίσθηση της ασφάλειας, καθώς αποκτούμε έλεγχο πάνω στο πρόγραμμα.

Εξακολουθεί να μας απασχολεί βέβαια το θέμα των κοινωνικών συναλλαγών μας με τους Νιγηριανούς. Έχουμε φυσικά την απαίτηση, οι γηγενείς με τους οποίους θα έρθουμε σε επαφή να μας φέρονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, παρά τις ιδιαίτερες δυσκολίες μας, ενδεχομένως και εξαιτίας αυτών ακριβώς των δυσκολιών. Αναμένουμε έτσι, να δουν με συμπάθεια τις επικοινωνιακές μας αδυναμίες, να είναι ευγενικοί μαζί μας και -ει δυνατόν- χαρούμενοι, κάθε φορά που εμείς επιθυμούμε να έρθουμε σε επαφή μαζί τους. Επιπλέον, να εκδηλώνουν και οι ίδιοι την επιθυμία να επικοινωνήσουν μαζί μας, να προσπαθούν με κάθε τρόπο να κατανοήσουν το ατελές γλωσσικό μας ιδίωμα, να μεταφράσουν σωστά τις ακατάληπτες γι΄ αυτούς χειρονομίες μας και να είναι πάντα διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν, προς στιγμήν, τις προσωπικές τους ασχολίες προκειμένου να μας εξυπηρετήσουν. Τέλος, ευελπιστούμε, μιας και βρίσκονται σε θέση ισχύος, ότι θα έχουν την ευχέρεια να αλλάζουν, κατά περίσταση, τον γλωσσικό τους κώδικα, προς κάτι περισσότερο εύληπτο για εμάς –στην καλύτερη περίπτωση, να γνωρίζουν και να ομιλούν άπταιστα ελληνικά (!).

Και όλα τα αυτά, τα θεωρούμε απλά … θέμα «καλής» συμπεριφοράς. Συμπεριφοράς τέτοιας που οφείλουμε και εμείς να επιδεικνύουμε απέναντι στα άτομα με βαριές επικοινωνιακές διαταραχές. Εάν οι Νιγηριανοί επιδείξουν την αναμενόμενη –κατά την κρίση μας- ευγένεια, θα μας παράσχουν τη μεγαλύτερη δυνατή αυτονομία στη χώρα τους. Με τη δική μας ευγένεια, εμείς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ανάλογη αυτονομία απέναντι στα άτομα με δυσκολίες στην επικοινωνία.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

H εγκεφαλική παράλυση (E.Π.) αποτελεί, σύμφωνα με τον Little (1959), μια μόνιμη αλλά εν δυνάμει εξελίξιμη διαταραχή της κινητικής λειτουργίας του παιδιού, που εμφανίζεται κατά τα πρώτα έτη της ζωής και οφείλεται σε βλάβη του εγκεφάλου, ως αποτέλεσμα δυσμενών επιδράσεων κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης.

Κατά την ενδομήτριο ζωή (προγεννητική περίοδος), οι αιτίες που προκαλούν βλάβη στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Κ.Ν.Σ. στο εξής) του εμβρύου είναι:

• λοιμώξεις της μητέρας κατά τους 4-5 πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης (ιος ερυθράς, τοξοπλάσμωση κ.λπ.)
• αιμορραγία της μητέρας, στο ίδιο χρονικό διάστημα
• βλάβες από ακτινοβολία, στο ίδιο χρονικό διάστημα
• ενδομήτρια ασφυξία, που μπορεί να προκληθεί λόγω ανοξίας, αναιμίας, υπότασης της μητέρας, περιέλιξης του ομφάλιου λώρου
• πρόωρος τοκετός και χαμηλό βάρος του βρέφους

Κατά τη διάρκεια του τοκετού (περιγεννητική περίοδος) προβλήματα ενδέχεται να προκύψουν από:

• περιγεννητική ή νεογνική ασφυξία
• δύσκολο και παρατεινόμενο τοκετό
• χρήση εργαλείων (εμβρυούλκος)

Κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης (στη μεταγεννητική περίοδο) ενδέχεται να συμβούν και να επηρεάσουν τα εξής:

• νεογνικός ίκτερος
• λοιμώξεις (εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα)
• δηλητηριάσεις
• ακτινοβολία
• αγγειακά επεισόδια
• ατυχήματα

Οι μορφές ταξινόμησης της νόσου κλινικά, σύμφωνα με τη νευρο-μυϊκή διαταραχή που διαπιστώνεται, είναι: η σπαστική μορφή Ε.Π, η αθετωσική μορφή, η αταξική μορφή, η ακαμψία, ο τρόμος και η μικτή μορφή.

Σε δυσλειτουργία του εγκεφάλου, λόγω της Ε.Π., οφείλονται οι ποικίλες διαταραχές που παρουσιάζονται στην ανάπτυξη ατόμων με Ε.Π.. Πρόκειται κατά βάση για κινητικές αλλά και άλλες συνοδές διαταραχές ποικίλης εντάσεως, οι οποίες είναι δυνατό να αντιμετωπισθούν με κατάλληλα θεραπευτικά προγράμματα. Τέτοιες διαταραχές είναι:

1. Προβλήματα κίνησης όπως (α) Διπληγία: Όλο το σώμα έχει προσβληθεί, αλλά τα κάτω άκρα περισσότερο από τα άνω (β) Τετραπληγία: Όλο το σώμα είναι προσβεβλημένο (σε μερικές περιπτώσεις τα άνω άκρα και ο κορμός έχουν προσβληθεί περισσότερο από τα κάτω, ενώ σε άλλη τα κάτω άκρα μπορεί να είναι εξίσου προσβεβλημένα με τα άνω) (γ) Ημιπληγία: Μόνο η μια πλευρά του σώματος (αριστερά ή δεξιά) είναι προσβεβλημένη.
2. Δυσλειτουργίες διανοητικής φύσης. Μπορεί ένα παιδί με σοβαρή μορφή Ε.Π. να είναι νοητικά προικισμένο, ενώ ένα παιδί με ηπιότερη μορφή εγκεφαλικής βλάβης να έχει σοβαρή νοητική υστέρηση.
3. Ψυχολογικές διαταραχές. Αφορούν την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του ατόμου με Ε.Π. Συνήθως αδυνατεί να ελέγχει τον κόσμο των συναισθημάτων του, γι’ αυτό ξεσπά σε αδικαιολόγητο γέλιο ή κλάμα.
4. Διαταραχές ομιλίας. Το 70% των παιδιών αυτών παρουσιάζουν διαταραχές του λόγου και της επικοινωνίας γενικότερα.
5. Διαταραχές της ακοής. Και εδώ το ποσοστό των διαταραχών είναι υψηλό.
6. Επιληψία. Συνιστά ένα από τα σπουδαιότερα συνοδά συμπτώματα της εγκεφαλικής δυσλειτουργίας.
7. Διαταραχές της όρασης. Συχνότερη είναι η εμφάνιση συγκλίνοντος ή αποκλίνοντος στραβισμού.
8. Διαταραχές σίτισης. Παρουσιάζονται δυσκολίες στο θηλασμό, στη μάσηση και την κατάποση.

Η αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής αντιμετώπισης της Ε.Π. έγκειται στην έγκαιρη παρέμβαση (από τις πρώτες κιόλας ημέρες της ζωής) και στην εφαρμογή έγκυρων προγραμμάτων αποκατάστασης σε κάθε παράμετρο ανάπτυξης, όπου εκδηλώνεται διαταραχή. Η αποκατάσταση είναι μακροπρόθεσμη και οφείλει να λειτουργεί σε διεπιστημονική βάση. Η επιστημονικά καταρτισμένη θεραπευτική ομάδα είναι αυτή που, σε συνεργασία πάντα με τους γονείς του παιδιού, θα θέσει ρεαλιστικούς στόχους και θα επιλέξει ειδικές μεθόδους και τεχνικές για να τους επιτύχει. Στα πλαίσια της κοινής πορείας δράσης της ομάδας, η κάθε ειδικότητα εστιάζει σε μια ορισμένη σφαίρα ικανοτήτων του παιδιού:

Η φυσικοθεραπεία ασχολείται με τη λειτουργία της κίνησης στα πρώτα στάδιά της και εγκαθιστά τα αρχικά βασικά κινητικά πρότυπα στα παιδιά με Ε.Π.

Η εργοθεραπεία ασχολείται με την πράξη. Ο εργοθεραπευτής αξιολογεί την κινητική κατάσταση του παιδιού και εφαρμόζει το κατάλληλο πρόγραμμα θεραπείας, θέτοντας στόχους που αφορούν τις αισθητικοκινητικές δεξιότητες και εκπαιδεύοντας το παιδί σε ασχολίες της καθημερινής ζωής και στις βασικές έννοιες.

Η λογοθεραπεία ασχολείται με το λόγο και την επικοινωνία. Αποσκοπεί στην απόκτηση της ικανότητας του λόγου και της ομιλίας. Εάν η ομιλία όμως δεν αποτελεί ρεαλιστικό στόχο ο λογοπεδικός προσανατολίζει άτομο και οικογένεια στη χρήση υποστηρικτικών ή εναλλακτικών μέσων επικοινωνίας.

Οι υπόλοιπες ειδικότητες που συμπληρώνουν τη διεπιστημονική ομάδα μπορεί να είναι: του γιατρού (παιδιάτρου, παιδο-νευρολόγου), του ψυχολόγου, του κοινωνικού λειτουργού και του ειδικού παιδαγωγού.

Όλες οι ειδικότητες συνεργάζονται συλλογικά για να πετύχουν τη δημιουργία κατάλληλου οικογενειακού κλίματος και να στηρίξουν συμβουλευτικά τους γονείς, ώστε να αντιμετωπίσουν ρεαλιστικά τις ικανότητες και μειονεξίες του παιδιού στην καθημερινή ζωή.

Με τη σωστή συνεργασία θεραπευτών και οικογένειας μπορεί το παιδί να ενταχθεί στο οικογενειακό πλαίσιο αρχικά, στο πλαίσιο του σχολείου έπειτα και τέλος στη ευρύτερη κοινωνία.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Όλοι μας λίγο πολύ έχουμε συναντήσει ή γνωρίζουμε κάποιον άνθρωπο με κάποιο είδος σχιστίας. Ίσως μάλιστα οι όροι ‘λυκόστομα’ ή ‘λαγωχειλία’ να ηχούν περισσότερο γνώριμοι. Οι όροι αυτοί προσδιορίζουν τα δύο διαφορετικά είδη σχιστίας: τη σχιστία υπερώας και τη σχιστία χείλους αντίστοιχα –χωρίς να αποκλείεται η συνύπαρξη και των δύο -στη χειρότερη των περιπτώσεων.

Περίπου 1 βρέφος σε κάθε χίλια παιδιά που γεννιούνται στην Ευρώπη παρουσιάζει αυτή τη μορφολογική ανωμαλία, με τα αγοράκια να είναι και πάλι περισσότερο επιρρεπή -σε ποσοστό 60 %- έναντι των κοριτσιών. Κι ενώ τα ακριβή αίτια για τη δημιουργία μιας σχιστίας δεν μπορούν πάντα να προσδιοριστούν με ακρίβεια, η κληρονομική προδιάθεση έχει αναγνωριστεί πλέον αδιαμφισβήτητα από τους ειδικούς ερευνητές ως αιτιολογικός παράγοντας. Οι τελευταίοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι υπάρχει 40 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να γεννηθεί ένα παιδί με σχιστία όταν υπάρχει συγγενής 1ου βαθμού με το ίδιο πρόβλημα.

Η διαμόρφωση μιας σχιστίας συντελείται αρκετά νωρίς κατά την εμβρυακή ανάπτυξη. Καθοριστικό είναι το πρώιμο εκείνο στάδιο της κύησης, όταν ο εγκέφαλος αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Το πρόσωπο σχηματοποιείται τελευταίο. Ιδιαίτερα κρίσιμο αυτό το χρονικό διάστημα -γύρω στις έξι μόλις εβδομάδες εμβρυακής ζωής. Όλων των εμβρύων τα πρόσωπα έχουν στο στάδιο αυτό κάποιες ‘σχιστίες’ οι οποίες προοδευτικά επουλώνονται ακολουθώντας έναν αυστηρά ‘αλάνθαστο’ προγραμματισμό εμβρυακής ανάπτυξης. Σε μερικά όμως έμβρυα -για κάποιους λόγους που μπορεί να έχουν και κληρονομική βάση- τα πράγματα δεν εξελίσσονται τόσο ομαλά. Η προβλεπόμενη επούλωση δεν συντελείται όταν οι συνθήκες το απαιτούν. Τότε προκύπτουν οι σχιστίες, οι οποίες θα παραμένουν μέχρι και μετά τον τοκετό.

Μονόπλευρη ή αμφίπλευρη, η παρουσία σχιστίας επιβάλλει χειρουργική επέμβαση για να καλυφθεί το χάσμα στον ουρανίσκο ή τα χείλη. Σήμερα, ευτυχώς, στη χώρα μας παιδιά με σχιστίες χειρουργούνται και μάλιστα σχετικά νωρίς –ίσως και στον πρώτο χρόνο της ζωής του βρέφους. Αυτό φυσικά σημαίνει, ότι μορφολογικά το πρόβλημα αποκαθίσταται –ίσως να χρειαστούν και κάποιες διορθωτικές εγχειρίσεις στο μέλλον. Δεν συμβαίνει όμως πάντα το ίδιο και με τα συνοδά, δευτερογενή προβλήματα της σχιστίας -όπως λόγου χάρη προβλήματα στην ομιλία και την άρθρωση- τα οποία συνήθως παραμένουν αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα.

Τα παιδιά με σχιστίες, και ιδιαίτερα σχιστίες υπερώας, ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου όσον αφορά τα προβλήματα ομιλίας. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους:

Πρώτον, τα παιδιά με σχιστία υπερώας αντιμετωπίζουν επιπρόσθετα προβλήματα βαρηκοΐας καθώς είναι ιδιαίτερα επιρρεπή και ταλαιπωρούνται συχνά από επαναλαμβανόμενα επεισόδια ωτίτιδας. Αυτά συνήθως υποχωρούν σε συχνότητα και διάρκεια καθώς το παιδί μεγαλώνει ή μετά από την χειρουργική επέμβαση. Μπορεί όμως να έχουν ήδη επηρεάσει αρνητικά την εξέλιξη του λόγου καθώς η ακουστική εμπειρία των πρώτων χρόνων της ζωής είναι καθοριστική όπως έχουμε ήδη αναλύσει σε προηγούμενο άρθρο της στήλης. Πιο σπάνια παρατηρείται και βαρηκοΐα νευρο-αισθητηριακού τύπου λόγω της ελλιπούς ανάπτυξης του ακουστικού νεύρου στο έμβρυο κατά την εγκυμοσύνη. Η μορφή αυτή βαρηκοΐας, περισσότερο επώδυνη για τη δύσκολη πορεία ανάπτυξης του λόγου ενός παιδιού με σχιστία, έχει μόνιμο χαρακτήρα.

Ο δεύτερος και συνηθέστερος λόγος που θέτει την ομιλία παιδιών με σχιστίες υπερώας σε κίνδυνο είναι η ίδια η μορφολογική τους ανωμαλία, η σχιστία. Αυτή δεν επιτρέπει πάντα την άρτια φωνητική πραγμάτωση κάποιων από τους ήχους εκείνους που χρησιμοποιούνται στο λόγο ως φωνήματα. Για να μιλήσει κάποιος καλά, θα πρέπει να υπάρχει άριστη δυνατότητα απομόνωσης της ρινικής από τη στοματική κοιλότητα. Αυτό εξασφαλίζεται από την κίνηση της μαλακής υπερώας στο πίσω μέρος της στοματικής κοιλότητας, καθώς και μια μικρότερη κίνηση των τοιχωμάτων του φάρυγγα. Στα παιδιά που γεννιούνται με σχιστίες υπάρχει δυσκολία στο να αρθρώσουν κάποια σύμφωνα –όπως ‘π’, ‘μπ’, ‘τ’, ‘ντ’, ‘σ’, ‘ζ’- λόγω φυσιολογικής αδυναμίας στην απομόνωση των δύο κοιλοτήτων –στοματική από ρινική. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό στη φωνή τους είναι η ρινολαλία, καθώς -λόγω της αυξημένης απώλειας αέρα από τη μύτη- η χροιά της φωνής είναι περισσότερο έρρινη από όσο πρέπει.

Για όλα αυτά τα ενδεχόμενα προβλήματα που πιθανόν να προκύψουν στο λόγο ενός παιδιού με σχιστία υπερώας δευτερογενώς, εξαιτίας του πρωτεύοντος ανατομικού προβλήματος, τα παιδιά αυτά πρέπει να παρακολουθούνται τακτικά ως προς την πρόοδο που σημειώνουν καθώς κατακτούν το λόγο και την ομιλία. Από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής τους θα πρέπει να ελέγχεται η άρθρωση ήχων δίχως νόημα, κατά το βάβισμα. Οι γονείς θα πρέπει να ζητούν και να λαμβάνουν την απαραίτητη συμβουλευτική αγωγή, εξασφαλίζοντας έτσι τις καλύτερες δυνατές συνθήκες στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν. Έτσι μόνο δημιουργούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ομαλή ανάπτυξη της ομιλίας παιδιών με σχιστίες και τυχόν προβλήματα προλαμβάνονται και αντιμετωπίζονται έγκαιρα και αποτελεσματικά.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Το 1884 ο Ε.Segul περιέγραψε ένα σύνδρομο – ένα σύμπλεγμα δηλαδή από συμπτώματα – στο οποίο είκοσι χρόνια αργότερα ο J.L.H. Down έδωσε το ατυχές όνομα μογγολική ιδιωτεία ή μογγολισμός. Τα αίτια του συνδρόμου αυτού παρέμειναν άγνωστα, μέχρις ότου το 1959 ο J.Lejeune τα απέδωσε στις συνέπειες της παρουσίας ενός υπεράριθμου χρωμοσώματος στα άτομα αυτά -που αργότερα βρέθηκε ότι είναι το 21ο. Άτομα που εμφανίζουν αυτή τη γενετική ή χρωμοσωμική ανωμαλία λέμε σήμερα ότι παρουσιάζουν το σύνδρομο Down ή τρισωμία 21 ή μογγολισμό (ο τελευταίος όρος δεν προτιμάται τελευταία). Περίπου ένα στα 600-700 άτομα γεννιέται με το σύνδρομο αυτό, ενώ στις ομάδες υψηλού κινδύνου για την γέννηση ενός παιδιού με σύνδρομο Down ανήκουν τα μεγάλης ηλικίας ζευγάρια (άνω των 35-40 ετών).

Το σύνδρομο εκδηλώνεται καταρχήν με ορισμένα –συγκεκριμένα- μορφολογικά χαρακτηριστικά. Τα άτομα αυτά έχουν φαρδύ, επίπεδο πρόσωπο, στενές οφθαλμικές σχισμές και μια πτύχωση (επίκανθο) πάνω από το μάτι. Επίσης παρατηρείται στα άτομα με σύνδρομο Down φαρδιά και παχιά γλώσσα, στενός ουρανίσκος, κοντά και χοντροειδή δάχτυλα και συχνά, εγκάρσια στην παλάμη, μια τετραδάκτυλη γραμμή. Τα μορφολογικά αυτά χαρακτηριστικά είναι εκείνα που υποψιάζουν νωρίς τους ειδικούς – ήδη από τη γέννηση του βρέφους- και προσανατολίζουν στη διεξαγωγή των απαραίτητων ιατρικών εξετάσεων για μια έγκυρη και έγκαιρη διάγνωση.

Πέρα από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά, μεγάλο ποσοστό των παιδιών με σύνδρομο Down παρουσιάζουν καρδιακά προβλήματα, τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν έγκαιρα προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιβίωσή τους.

Επιπλέον, μολονότι ο ρυθμός της φυσικής, νοητικής και γλωσσικής ανάπτυξης παιδιών με σύνδρομο Down ενδέχεται να ποικίλει σημαντικά –όπως άλλωστε και στα υπόλοιπα παιδιά- συνήθως, το μοτίβο ανάπτυξης το οποίο ακολουθείται υστερεί του αναμενόμενου από παιδιά αντίστοιχης χρονολογικής ηλικίας. Έτσι, στα παιδιά με σύνδρομο Down παρατηρείται μια ανωριμότητα ή υστέρηση έναντι των άλλων παιδιών σε διάφορους φυσικούς, γνωστικούς και λεκτικούς τομείς της ανάπτυξής τους. Τα παιδιά χωρίς σύνδρομο Down, καθώς μεγαλώνουν, σημειώνουν πρόοδο στην κίνηση, τη σκέψη και το λόγο πολύ πιο γρήγορα από ότι τα παιδιά με το σύνδρομο αυτό. Τα τελευταία αργούν συνήθως να περπατήσουν, να συγκροτήσουν τη σκέψη, τη συμπεριφορά και το παιχνίδι τους και να μιλήσουν. Επιπλέον, όταν οι δεξιότητες αυτές αναπτύσσονται και αποκτούν πλέον κάποια επάρκεια, δεν είναι σπάνια και τα προβλήματα σε έναν ή περισσότερους από τους τομείς αυτούς.

Εστιάζοντας περισσότερο στο λόγο, τα προβλήματα των ατόμων με σύνδρομο Down στην πορεία της ανάπτυξής τους αφορούν κυρίως τη μορφο-συντακτική και φωνολογική παράμετρο του γλωσσικού τους συστήματος. Αυτό σημαίνει, ότι τα άτομα αυτά δυσκολεύονται ιδιαίτερα να συνθέσουν λέξεις σε φράση καθώς και να αποδώσουν όλους τους ήχους (ή φωνήματα) στις λέξεις που γνωρίζουν και χρησιμοποιούν όταν μιλούν. Όταν αυτές οι δυσκολίες βιώνονται σε έντονο βαθμό, η ομιλία των ατόμων με σύνδρομο Down καταλήγει να είναι δυσνόητη από τρίτους. Έτσι υπονομεύεται όχι μόνο η επικοινωνία τους με άλλα πρόσωπα αλλά και η επικοινωνιακή τους διάθεση γενικότερα, οδηγώντας –όχι σπάνια- σε κοινωνική απομόνωση.

Ευτύχημα είναι το γεγονός ότι σήμερα, η δυνατότητα της έγκαιρης διάγνωσης έχει συμβάλει καθοριστικά στη πρόληψη της δυσμενούς κλιμάκωσης των προβλημάτων παιδιών με σύνδρομο Down, μέσω της έγκαιρης εφαρμογής θεραπευτικών προγραμμάτων αποκατάστασης. Τα προγράμματα αυτά έχουν ως κύριο στόχο την ενίσχυση όλων των τομέων ανάπτυξης του παιδιού με το σύνδρομο αυτό, καθώς και την πρόληψη προβλημάτων ή διαταραχών στην όλη εξελικτική τους πορεία.

Η έγκαιρη διάγνωση λοιπόν και η έγκαιρη αντιμετώπιση έχουν κύριο ρόλο στην ομαλή αναπτυξιακή πορεία παιδιών με σύνδρομο Down και συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην ετοιμότητα των παιδιών αυτών για μια επιτυχημένη ενσωμάτωση στο σχολείο λίγο αργότερα, αλλά και για μια ομαλή και ολοκληρωμένη ένταξη στο κοινωνικό – πολιτισμικό περιβάλλον στην πορεία της ζωής τους στο μέλλον.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Η κίνηση, από τις πρώτες μέρες της ζωής, παίζει βασικό ρόλο στην αντίληψη των ορίων του ανθρώπινου σώματος και στον προσδιορισμό της σχέσης του με το φυσικό περιβάλλον. Συνιστά, επιπλέον, πολύτιμο μέσο για τη διερεύνηση του περιβάλλοντος, την οργάνωση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και την κατάκτηση νέων γνώσεων. Το παιδί κινείται και επαναλαμβάνει συστηματικά τις κινήσεις του, πειραματιζόμενο με τις ικανότητές του, τις οργανώνει περισσότερο λειτουργικά και επιτυγχάνει, σταδιακά, όλο και πιο σύνθετες δραστηριότητες στην καθημερινότητά του, στο παιχνίδι, στο σχολείο.

Αδυναμίες στην ικανότητα σχεδιασμού, οργάνωσης και συντονισμού των κινήσεων, εμπίπτουν στο πλαίσιο της δυσπραξίας, η συμπτωματολογία της οποίας αφορά δυσκολίες στις αδρές και λεπτές κινήσεις, ορισμένες φορές και στο λόγο. Η δυσπραξία είναι κινητική δυσλειτουργία περισσότερο συχνή από την απραξία, λιγότερο οξεία, ωστόσο.

Ποια είναι όμως τα δυσπραξικά παιδιά και γιατί παραπέμπονται για εργοθεραπεία;

Πράξις (praxis) είναι η ικανότητα με την οποία σκιαγραφούμε τον τρόπο που θα χρησιμοποιήσουμε τα χέρια και το σώμα μας σε θέματα δεξιοτήτων που απαιτούν το παιχνίδι, η χρήση μολυβιού ή του πιρουνιού, οι κατασκευές και άλλες κινητικές δραστηριότητες.

Πιο συγκεκριμένα, η ικανότητα αυτή περιλαμβάνει:

• Ιδεασμό (φορμάρισμα της ιδέας) και αντίληψη του στόχου («τι πρέπει να κάνω»)
• κινητικό σχεδιασμό: οργάνωση και αλληλουχία των κινήσεων που εμπλέκονται στη συγκεκριμένη δραστηριότητα
• εκτέλεση της σχεδιασμένης κίνησης σε αρμονική συνέχεια

Το δυσπραξικό παιδί έχει δυσκολία σε δεξιότητες που απαιτούν ταχύτητα, ακρίβεια, συγχρονισμό, σχεδιασμό. Τέτοιου τύπου δυσκολίες γίνονται εμφανείς στην αυτοεξυπηρέτηση, το παιχνίδι και τις κοινωνικές συναλλαγές, ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού.

Τα παιδιά που παραπέμπονται για εργοθεραπεία με τη διάγνωση της δυσπραξίας έχουν συνήθως δυσκολίες σε μια ή περισσότερες απ’ τις περιοχές της λεπτής κινητικότητας, του οπτικοκινητικού συντονισμού, του συντονισμού ματιού-ποδιού, της μάθησης και αντίληψης, της ατομικής φροντίδας και της αδρής κινητικότητας.

Στο ιστορικό, οι γονείς συνήθως αναφέρουν ότι το παιδί:

• Δυσκολεύεται στο ντύσιμο (κουμπιά, δέσιμο)
• Δυσκολεύεται στο φαγητό (χειρισμός μαχαίρι-πιρούνι)
• Πέφτει ξαφνικά η προσκρούει σε αντικείμενα
• Δεν έχει ζωντάνια, ξαπλώνει στο πάτωμα
• Είναι αργό στο ποδήλατο.

Εάν το παιδί πηγαίνει σχολείο, οι δάσκαλοι συμπληρώνουν:

• Δεν κάθεται καλά στο θρανίο
• Δεν πιάνει καλά το μολύβι
• Δεν κατανοεί εύκολα, δυσκολεύεται στην αντίληψη εννοιών
• Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Δεν εμπλέκεται σε ομάδες με παιδιά της ίδιας ηλικίας.

Επιπλέον, συχνά διαπιστώνουμε ότι το παιδί :

• Δεν ολοκληρώνει τη δουλειά του, περιμένει βοήθεια
• Ίσως αντιγράφει από άλλα παιδιά
• Επιλέγει θέματα που ξέρει ότι τα καταφέρνει
• Ξεχνά συχνά την οδηγία (τι του ζητήθηκε να κάνει)
• Συνήθως, έχει ανώριμη συμπεριφορά
• Έχει συνήθως επίγνωση της αποτυχίας του, σε σχέση με τον εαυτό του και το σχολείο

Κατά τη διαγνωστική εκτίμηση, ο εργοθεραπευτής, οφείλει να εκτιμήσει τις εξής περιοχές.

1. Αδρή κινητικότητα: αδρές κινήσεις, πήδημα, τρέξιμο.
2. Λεπτή κινητικότητα: χρήση και των δυο χεριών, ωριμότητα λαβής, απτική διάκριση, ικανότητα εκτέλεσης μεμονωμένων κινήσεων, δύναμη κ.λ.π.
3. Έλεγχος μολυβιού: ωριμότητα λαβής, θέση σώματος, φόρμα γραμμάτων, επιδεξιότητα κ.λ.π.
4. Σχέδιο αντιγραφής, ζωγράφισμα, γράψιμο (Ορισμένα παιδιά δυσκολεύονται περισσότερο στη ζωγραφική, άλλα στο γράψιμο, ανάλογα με την ιδιαιτερότητα της δυσκολίας τους. Και αυτό γιατί το ζωγράφισμα είναι πρωταρχική δεξιότητα χεριού-ματιού ενώ το γράψιμο είναι μια κινητική δεξιότητα στην οποία μόνο τα μάτια κρίνουν την αλλαγή στο χώρο, στην κατεύθυνση).
5. Θέση, σωστή τοποθέτηση χεριών – ποδιών – κορμού στο κάθισμα.
6. Οπτικο-αντιληπτική ανάπτυξη : διαβάθμιση, ταξινόμηση, οπτικός (εστιασμός, διάκριση, μνήμη) κ.λ.π.
7. Ανεξαρτησία σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής: Φαγητό, ντύσιμο.
8. Οργάνωση δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου.

Οι πληροφορίες που συλλέγονται από το ιστορικό του παιδιού και τα αποτελέσματα της διαγνωστικής εκτίμησης επιτρέπουν στον εργοθεραπευτή το σχεδιασμό ενός προγράμματος αποκατάστασης των ιδιαίτερων δυσκολιών του παιδιού.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Εργοθεραπεία και Νοητική Υστέρηση

Η Εργοθεραπεία είναι η ειδικότητα που παρέχει έγκαιρη παρέμβαση, θεραπεία και αποκατάσταση σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα σχετιζόμενα με φυσική δυσλειτουργία, δυσλειτουργία στην αισθητηριακή ολοκλήρωση ή νοητική, ψυχολογική και κοινωνική δυσλειτουργία. Στόχος κάθε εργοθεραπευτικής παρέμβασης είναι το άτομο να αναπτύξει την αυτονομία του και να διαμορφώσει μια ανεξάρτητη, παραγωγική, ικανοποιητική ζωή, μια ζωή αξιοπρεπή τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Το παιδί με νοητική υστέρηση (ελαφρά ή βαρύτερη) είναι ένα παιδί που κατεξοχήν χρήζει εργοθεραπευτικής παρέμβασης. Ο εργοθεραπευτής θα πρέπει αρχικά να δημιουργήσει μια καλή σχέση με το παιδί, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη του, γιατί μόνο έτσι θα εξασφαλίσει τη συνεργασία του παιδιού. Παράλληλα, οφείλει να ανιχνεύσει τα όρια των δυνατοτήτων του παιδιού, το επίπεδο λειτουργικότητάς του, προσδιορίζοντας το σημείο από το οποίο θα ξεκινήσει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων που ήδη υπάρχουν και την αποκατάσταση αυτών που μειονεκτούν, προκειμένου να παρέμβει αποτελεσματικά με στόχο τη μέγιστη αυτονομία του παιδιού.

Έτσι, κάθε εργοθεραπευτική παρέμβαση περιλαμβάνει:

α) Πρώτη αξιολόγηση – εκτίμηση – προσδιορισμό στόχων.

β) Θεραπευτικό πρόγραμμα (ατομικό ή ομαδικό) – πάντα σε συνεργασία με την υπόλοιπη θεραπευτική ομάδα .

γ) Επαναξιολόγηση – επανεκτίμηση – επαναπροσδιορισμό στόχων, ανάλογα με την εξέλιξη του προγράμματος.

Οι μέθοδοι εργασίας που χρησιμοποιεί ο εργοθεραπευτής είναι:

• Εφαρμογή tests διάγνωσης και αξιολόγησης.
• Εφαρμογή οργανωμένου και ποικίλου παιχνιδιού.
• Εκτέλεση ασκήσεων σώματος ή ομάδων μυών.
• Εφαρμογή προγράμματος εκπαίδευσης σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής.
• Εφαρμογή βοηθημάτων και μεθόδων διευθέτησης των χώρων κατοικίας του ατόμου.
• Εκπαίδευση σε ικανότητες εργασίας και σχολείου.

Σε όλες τις περιπτώσεις νοητικής στέρησης, ο εργοθεραπευτής επιχειρεί να ελαχιστοποιήσει τις περιπτώσεις της μειονεξίας του ατόμου, ώστε το άτομο:

• να είναι σε θέση να αυτοεξυπηρετηθεί και να ανεξαρτητοποιηθεί το συντομότερο δυνατό. Αυτό θα γίνει εφόσον το άτομο μπορέσει να γνωρίσει το σώμα και τα μέρη του, καταφέρει να ανταπεξέλθει σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, όπως το ντύσιμο, η τουαλέτα, η σίτιση, ο ατομικός καθαρισμός, η προστασία και φροντίδα της ακεραιότητάς του, η απόκτηση υγιεινών συνηθειών, η ασφάλεια της μεταφοράς του στο δρόμο, η επίλυση απλών προβλημάτων της καθημερινής ζωής.
• να αναπτύξει την αντιληπτικότητα και να καλλιεργήσει τη γλωσσική του ικανότητα. Δηλαδή, να ασκήσει τη μνήμη, τον προσανατολισμό στο χώρο και στο χρόνο, την οπτική και ακουστική αντίληψη, να κατακτήσει βασικές έννοιες της καθημερινής ζωής, την αλληλουχία των ημερών και των μηνών, να μπορέσει να μάθει αριθμούς τηλεφώνων, να διακρίνει σχήματα, χρώματα, διαφορές και ομοιότητες αντικειμένων, να είναι σε θέση να συμμετάσχει σε συζητήσεις, να περιγράψει εικόνες, να καλλιεργήσει προγραφικές και ευρύτερα μαθησιακές δεξιότητες.
• να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες. Δηλαδή να είναι σε θέση να προσλάβει, να επεξεργαστεί και να εκτελέσει οδηγίες, να αναπτύξει πειθαρχία, να οργανώσει τρόπους συμπεριφοράς, να συμμετάσχει σε παιχνίδια συνεργασίας, να βελτιώσει την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθησή του, να αποκτήσει ευελιξία στη σκέψη και συμπεριφορά ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει λειτουργικά σε τυχόν αλλαγές του άμεσου και ευρύτερου περιβάλλοντός του.

Όσον αφορά τα ελαφρά νοητικά υστερημένα παιδιά, τελικός σκοπός της αγωγής τους είναι η καλλιέργεια της προσωπικότητας, η κατάκτηση γνώσεων και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων εκείνων που θα καταστήσουν εφικτή την κοινωνική ένταξη και επαγγελματική αποκατάσταση του ατόμου σε ένα πρακτικό επάγγελμα.

Πέραν όμως απ’ το έργο του εργοθεραπευτή και της υπόλοιπης ομάδας αποκατάστασης, καθοριστική σημασία έχει και η συμβολή των γονέων στην εκπαίδευση του παιδιού.

Οι ειδικοί της ομάδας οφείλουν να καθοδηγούν τους γονείς, με υποδείξεις που αφορούν τους σωστούς χειρισμούς και την ορθή αντιμετώπιση του παιδιού στο σπίτι. Κατ’ αυτό τον τρόπο, όχι μόνο δεν θα παρακωλύεται –λόγω άγνοιας- το έργο της ομάδας, αλλά θα επιβοηθείται σημαντικά και τα αποτελέσματα στη βελτίωση της ζωής του παιδιού θα είναι τα μέγιστα.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Η εκπαίδευση του παιδιού με (σοβαρή) νοητική υστέρηση

Ο στόχος της εκπαίδευσης για το παιδί με σοβαρή νοητική υστέρηση είναι να απελευθερωθεί, όσο γίνεται από τους περιορισμούς που επιβάλλει η νοητική του κατάσταση και να γίνει πιο αυτόνομο.

Η εκπαίδευση πρέπει να κυμαίνεται στο ένα τέταρτο έως μισή ώρα καθημερινά, αλλά είναι καλύτερα τρία πεντάλεπτα διάσπαρτα. Βέβαια για το παιδί που βρίσκεται σε συνεχή διέγερση ακόμη και τα πέντε λεπτά συνολικά μπορεί να είναι πολλά. Ο γενικός κανόνας πάντως είναι λίγο και συχνά.

Εμπλέξτε και τα άλλα αδέλφια, αν υπάρχουν, ειδικά τα μεγαλύτερα, στο πρόγραμμα εκπαίδευσης του αδελφού/ής τους, κάτι που θα τα κάνει να νιώσουν πιο σημαντικά και λιγότερο στερημένα της γονεϊκής φροντίδας. Εξηγήστε τους από μικρή ηλικία για την καθυστέρηση και πώς μπορούν να συμμετέχουν στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Η διάρκεια για την επίτευξη κάθε εκπαιδευτικού στόχου είναι απρόβλεπτη και πιθανόν δεν έχει καμία σχέση με το χρόνο που χρειάζονται άλλα παιδιά για να μάθουν το ίδιο πράγμα.

Συχνά θα υπάρχουν πισωγυρίσματα, και αυτό θα πρέπει να το περιμένουν οι γονείς. Πολλές φορές η αιτία μπορεί να εντοπιστεί, για παράδειγμα μία ανύψωση του τόνου της φωνής που το παιδί την εξέλαβε ως πολύ απειλητική, και να συζητηθεί.

Παρατηρήστε τη συμπεριφορά του και καταγράψτε τη σε ένα τετράδιο-ημερολόγιο, ώστε να υπάρχει ένα αντικειμενικό σημείο αναφοράς για την πρόοδο ή μη σε σχέση με τους στόχους που έχετε θέσει. Οι παρατηρήσεις «όπως τις θυμάστε» δεν είναι αξιόπιστες, γιατί τείνουμε ενίοτε να είμαστε απαισιόδοξοι, ή πολύ αισιόδοξοι.

Στην εκπαίδευση του παιδιού σας, ίσως τα ακόλουθα σας φανούν χρήσιμα:

• Μάθηση με καθοδήγηση: Για παράδειγμα καθίστε πίσω από το παιδί σας, βάλτε τα δάχτυλά του γύρω από το κουτάλι, και οδηγήστε όλη την κίνησή του.
• Μάθηση με μίμηση: Πιάστε εσείς το κουτάλι και πείτε στο παιδί σας να το κάνει. Ενισχύστε το για την προσπάθειά του (όχι μόνο για την επιτυχία του).
• Ανάλυση του αρχικού στόχου σε μικρότερους. Ο τελικός στόχος, για παράδειγμα ‘κλήση από το τηλέφωνο ενός αριθμού ανάγκης’, φαίνεται αδύνατος σε πολλούς γονείς. Ίσως σκεφτούν ότι το παιδί δεν γνωρίζει καν τα νούμερα, ή ότι η διαδικασία παραείναι πολύπλοκη. Προσπαθήστε λοιπόν να τη «σπάσετε» σε πολύ μικρά και απλά βήματα. Εάν το παιδί σας είναι εξοικειωμένο με ορισμένα χρώματα, κολλήστε τέτοια χαρτάκια στα πλήκτρα κι ας μάθει τις ακολουθίες των ψηφίων σαν ακολουθίες χρωμάτων. Κι αυτό δύσκολο; Προμηθευτείτε ένα ψηφιακό τηλέφωνο, αποθηκεύστε τον αριθμό στην μνήμη, και μάθετε στο παιδί να πατάει το ένα ή δύο πλήκτρα της ανάκλησης.

Στις συμπεριφορές που πρέπει να αποφευχθούν, για παράδειγμα επιθετικές ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, είτε θα πρέπει να πάρετε κάτι που αρέσει στο παιδί (άρση θετικού ενισχυτή), ή να επιβάλλετε κάτι που δεν του αρέσει (τιμωρία). Θυμηθείτε: Ο στόχος εδώ είναι η αποφυγή της επικίνδυνης συμπεριφοράς, και όχι η καταρράκωση του παιδιού σας.

Θα πρέπει να σχολιάσουμε και το εξής: Πολλοί γονείς που έρχονται στο γραφείο ενός ειδικού και ακούν πράγματα για τα οποία θα μπορούσαν να εκπαιδεύσουν το παιδί τους λένε, λόγω άγνοιας, συνήθως «αυτό είναι αδύνατο» ή «αποκλείεται να μάθει κάτι τέτοιο». Σ’ αυτούς τους γονείς επισημαίνουμε ότι η διαδικασία της εκμάθησης είναι συχνά μακρόχρονη (ίσως και για όλη τη διάρκεια της ζωής του το παιδί που υπολείπεται νοητικά έχει να μαθαίνει δεξιότητες και δραστηριότητες), αλλά και ότι ποτέ δεν είναι αργά για να αρχίσει. Στην ηλικία των 10, των 18 ή των 35 ετών, ένας άνθρωπος μπορεί να ξεκινήσει να μαθαίνει, αρκεί να το θέλουν τα πρόσωπα που βρίσκονται κοντά του˙ στο κάτω κάτω και η δική τους ζωή θα διευκολυνθεί όταν το άτομο με νοητική υστέρηση γίνει πιο ανεξάρτητο ακόμη και στους μικρούς τομείς της καθημερινής ζωής.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Η Nοητική Yστέρηση αναφέρεται σε μια παθολογική κατάσταση που εκδηλώνεται στην περίοδο ανάπτυξης, δηλαδή την περίοδο που αρχίζει από τη σύλληψη και φτάνει ως το 16ο έτος της ηλικίας. Το παιδί με Νοητική Υστέρηση χαρακτηρίζεται από νοητική ικανότητα χαμηλότερη από το μέσο όρο των παιδιών της ίδιας χρονολογικής ηλικίας (Σήμερα οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν ειδικά σχεδιασμένες σταθμισμένες δοκιμασίες-τεστ ικανοτήτων, προκειμένου να προσδιορίσουν το επίπεδο νοητικών ικανοτήτων του παιδιού). Παράλληλα, το παιδί αυτό διαθέτει μειωμένη ικανότητα προσαρμογής, η οποία αντικατοπτρίζεται συνήθως στην ωρίμανση κινητικών και αντιληπτικών ικανοτήτων, δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης, στην μάθηση και στην κοινωνική ένταξη.

Τα αίτια εμφάνισης της Νοητικής Υστέρησης μπορεί να είναι:

α) κληρονομικά (όπως οι κληρονομικές διαταραχές του μεταβολισμού).

β) συγγενή (αυτά που ασκούν βλαπτική επίδραση στη διάρκεια της κύησης)

γ) επίκτητα (όπως οι λοιμώξεις κατά τον τοκετό, οι λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος κ.λπ.).

Προκειμένου να παρέμβουμε θεραπευτικά στα άτομα με Νοητική Υστέρηση λαμβάνουμε υπόψη

1. το νοητικό δυναμικό τους (όπως αυτό ορίζεται από την εκτίμηση του ψυχολόγου). Διακρίνουμε εδώ τις εξής κατηγορίες:

α) οριακή νοημοσύνη,

β) ελαφρά νοητική υστέρηση

γ) μέτρια νοητική υστέρηση

δ) βαριά νοητική υστέρηση

2. τους στόχους εργασίας που η Ομάδα ειδικών κρίνει άμεσους, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε παιδιού.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα ατόμων με Νοητική Υστέρηση

Α) Τα άτομα με οριακή νοημοσύνη ή και με ελαφρά νoητική υστέρηση.

• Πλησιάζουν ως προς το βάρος και την κινητική συνέργεια τα άλλα παιδιά.
• Ορισμένα από αυτά υποφέρουν από εγκεφαλική βλάβη.
• Ενδέχεται να παρουσιάζουν οργανικά προβλήματα, όπως ανωμαλία στην όραση και στην ακοή (μικρή συχνότητα).
• Έχουν περιορισμένη ικανότητα στην αφηρημένη σκέψη και στην ικανότητα να χρησιμοποιούν τις εμπειρίες τους για γενίκευση. Έτσι, μένουν προσκολλημένα στην ίδια σκέψη και αδυνατούν να αναγνωρίσουν επιμέρους κοινά στοιχεία ανάμεσα σε διαφορετικές περιπτώσεις.
• Παρουσιάζουν δυσκολίες στην αντιληπτική τους ικανότητα: στην αναγνώριση της μορφής των αντικειμένων, στον προσανατολισμό τους στο χώρο (πάνω-κάτω, κοντά-μακριά, αριστερά-δεξιά), και στο χρόνο (χθες, πέρυσι κ.λπ.). Ανάλογες δυσκολίες παρουσιάζουν και στη γλωσσική τους ανάπτυξη (μειωμένη ικανότητα για γλωσσική επικοινωνία, περιορισμένο λεξιλόγιο κ.λ.π.).
• Αδυνατούν να ταξινομήσουν αντικείμενα, εικόνες, να βρουν ομοιότητες, διαφορές κ.λπ.
• Διαθέτουν φτωχή οργάνωση σκέψης, περιορισμένη συγκέντρωση προσοχής, μικρό εύρος μνήμης και αδυναμία να χρησιμοποιήσουν λειτουργικά τη φαντασία τους.

Β) Τα άτομα με μέτρια και βαριά νοητική υστέρηση παρουσιάζουν πολλά προβλήματα:

• στην κινητική τους εξέλιξη
• στην αισθητηριακή τους εξέλιξη (δεν έχουν επαρκώς αναπτυγμένες τις αισθήσεις ούτε την αντιληπτικότητά τους
• στην γλωσσική τους εξέλιξη
• στην αυτονομία τους, ως άτομα αλλά και ως μέλη της οικογένειας και της ευρύτερης κοινωνίας.

Επειδή τα περιθώρια παρέμβασης και αποκατάστασης (στις σοβαρές κυρίως περιπτώσεις) είναι πολλές φορές περιορισμένα, διερωτούνται ορισμένοι, αν αξίζει τον κόπο να δουλεύουμε με αυτά τα παιδιά. Η απάντηση, φυσικά, είναι: «ΝΑΙ».

Πολλές έρευνες καταδεικνύουν σαφώς ότι, για παράδειγμα, παιδιά με βαριά νοητική υστέρηση κατάφεραν μετά από εκπαίδευση να φάνε χωρίς τη βοήθεια ενήλικα, ή να μάθουν 100 και πλέον λέξεις, επιτυγχάνοντας έτσι να επικοινωνήσουν λειτουργικά σε πολλές καταστάσεις της καθημερινής ζωής.

Στόχος λοιπόν του λογοθεραπευτή, εργοθεραπευτή και της υπόλοιπης επιστημονικής ομάδας που ασχολείται με το παιδί είναι η ανάπτυξη των δεξιοτήτων εκείνων που είναι απαραίτητες για την καθημερινή ζωή του παιδιού. Οφείλουμε να εκπαιδεύσουμε άτομα αυτόνομα και ανεξάρτητα, τόσο στην οικογένεια αλλά και στην κοινωνία γενικότερα. Η αυτονομία και η ανεξαρτησία θα κάνουν δυνατή την ένταξη των ατόμων αυτών στα ευρύτερα σύνολα όπου ανήκουν. Και φυσικά, όσο πιο έγκαιρη είναι η συντονισμένη παρέμβαση της Ομάδας ειδικών από τη μια και των γονιών από την άλλη, τόσο πιο άμεσα και περισσότερο επιθυμητά θα είναι τα αποτελέσματα και επομένως τόσο γρηγορότερη η λειτουργική ένταξη του ατόμου με Νοητική Υστέρηση στην ομάδα.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Προβλήματα Λόγου & Μάθησης:

“Γιατί τόσα πολλά” ;

Ολοένα και περισσότερα παιδιά – σε παγκόσμια κλίμακα – διαπιστώνεται ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα στην ανάπτυξη του λόγου τους, καθώς και μαθησιακά προβλήματα στην επίδοσή τους στο σχολείο. Τα ερευνητικά δεδομένα στη χώρα μας, περιορισμένα σε σχέση με αυτά άλλων χωρών του δυτικού κόσμου, καταδεικνύουν ότι το 25% του ελληνικού πληθυσμού έχει δυσκολία ή διαταραχή στον προφορική ή γραπτό λόγο, ποσοστό που προβληματίζει, όσον αφορά τα γενεσιουργά αίτια, την ευαισθητοποίηση ατόμων και φορέων σε θέματα εντοπισμού του γλωσσικά αδύναμου πληθυσμού και την καταλληλότητα του τρόπου αντιμετώπισής του.

Μία εύλογη ερμηνεία της αύξησης στην εκδήλωση προβλημάτων λόγου και μαθησιακών προβλημάτων, φαίνεται να πηγάζει από την πρόοδο της ιατρικής (!). Σήμερα παρέχεται καλύτερη υγειονομική περίθαλψη, το οποίο σημαίνει: καλύτερη πρόληψη και θεραπεία των πάσης φύσεως παιδικών ασθενειών, καλύτερος χειρισμός τυχών επιπλοκών κατά την διάρκεια της κύησης και του τοκετού και καλύτερη αντιμετώπιση εγγενών παθήσεων, μειονεξιών και ειδικών αναγκών στα παιδιά. Καλύτερη υγειονομική περίθαλψη σημαίνει, επομένως, μείωση της παιδικής θνησιμότητας. Κι αν παλαιότερα ο οικογενειακός προγραμματισμός επέβαλε το κάθε ζευγάρι να κάνει 5 παιδιά για να ‘του μείνουν τα 3’, σήμερα, ευτυχώς, ο θάνατος ενός νεογνού ή μικρού παιδιού δεν είναι φαινόμενο συχνό. Όλα τα παιδιά, ακόμη και τα λιγότερο ‘γερά’ ή ‘ικανά’ παιδιά απολαμβάνουν σήμερα το πολύτιμο αγαθό της ζωής. Ευνόητο είναι, επομένως, ότι η πρόοδος της ιατρικής που οδήγησε στη θεαματική μείωση της παιδικής θνησιμότητας, εξασφαλίζοντας το αγαθό της ζωής για πάρα πολλά παιδιά που -σε άλλες εποχές- δεν θα επιζούσαν, αύξησε ταυτόχρονα το ποσοστό εκείνο των παιδιών που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου για εκδήλωση προβλημάτων στο λόγο, τη μάθηση και άλλες γνωστικές δεξιότητες.

Ως άλλο αίτιο για την αύξηση των προβλημάτων στο λόγο και την μάθηση των παιδιών, συχνά αναφέρεται και η περιβαλλοντική μόλυνση, η οποία αναπόφευκτα επηρεάζει τη βιολογική λειτουργία των οργανισμών που το κατοικούν. Ειδικοί στον τομέα της έρευνας ισχυρίζονται, ότι η έλλειψη περιβαλλοντικής συνείδησης που διαπιστώνεται σήμερα, φέρει και αυτή ένα σημαντικό μερίδιο της ευθύνης για την αύξηση των μαθησιακών προβλημάτων που παρατηρείται στα παιδιά. Το φαινόμενο μάλιστα είναι ιδιαίτερα έντονο σε περιοχές έντονης βιομηχανικής δραστηριότητας, καθώς και σε λαούς που διανύουν μεταπολεμική περίοδο και να υφίστανται τις δυσμενείς συνέπειες της χρήσης των ‘σύγχρονων οπλικών συστημάτων’.

Πρόσφατα, και η διατροφή άρχισε να μπαίνει στο στόχαστρο των ερευνητών, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι τόσο ο υποσιτισμός όσο και οι ‘κακές’ διατροφικές συνήθειες των χωρών της δυτικής Ευρώπης, ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τα προβλήματα που τα παιδιά αντιμετωπίζουν στον λόγο και τη μάθηση. Αμερικάνικες κυρίως έρευνες καταδεικνύουν σήμερα ότι η κακής ποιότητας, πρόχειρη διατροφή, πλήττει την λειτουργία των εγκεφαλικών διεργασιών και επηρεάζει αρνητικά όλα τα επίπεδα της συμπεριφοράς του ατόμου, συμπεριλαμβανομένης και της ικανότητας για μάθηση. Μάλιστα, οι έρευνες αρχίζουν πρόσφατα να προσανατολίζονται και στη σύσταση κατάλληλων προγραμμάτων διατροφής για την αντιμετώπιση διαταραχών λόγου, μάθησης και συμπεριφοράς στα παιδιά που παρουσιάζουν αντίστοιχου τύπου προβλήματα.

Πέρα όμως από τις οργανικές αιτίες που επηρεάζουν το βιολογικό επίπεδο της λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού, ευθύνη φέρουν και κοινωνικο-πολιτισμικοί παράγοντες της σημερινής πραγματικότητας που επιδρούν στο άτομο και συνδιαμορφώνουν το γνωστικό δυναμικό και την ικανότητα μάθησης που διαθέτει. Αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια τόσο στην δομή της οικογένειας και της κοινωνίας, ενδέχεται να συντείνουν στην ενίσχυση των προβλημάτων λόγου και μάθησης. Στις περισσότερες οικογένειες σήμερα, πυρηνικές ως προς τη μορφή τους, (ζευγάρι και παιδιά), οι δύο γονείς εργάζονται αρκετές ώρες την ημέρα, οπότε μοιραία δεν διαθέτουν επάρκεια χρόνου για την ανατροφή των παιδιών, ρόλος που συνήθως μεταβιβάζεται σε άλλους… Στη χειρότερη περίπτωση, οι γονείς απασχολούν κάποια ‘κοπέλα’ (αλλόγλωσση και αλλοεθνή, τις περισσότερες φορές) και στην καλύτερη, εμπιστεύονται κάποιον παιδικό σταθμό με σωστό και προσεγμένο πρόγραμμα. Ωστόσο, έρευνες καταλήγουν, ότι συχνές εναλλαγές στα πρόσωπα που έχουν την ευθύνη της ανατροφής του παιδιού έχουν δυσμενείς επιπτώσεις, τόσο στη συναισθηματική ισορροπία όσο και στη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού.

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε και τις απαιτήσεις της εκπαίδευσης, οι οποίες είναι σήμερα ιδιαίτερα υψηλές και έστω κι αν δεν προκαλούν, σίγουρα ‘ξεσκεπάζουν’ πολύ πιο εύκολα μαθησιακά προβλήματα και προβλήματα λόγου των παιδιών. Παλαιότερα, μια μικρή μόνο μειοψηφία των παιδιών τελείωναν το σχολείο – και σίγουρα όχι τα παιδιά που «δεν έπαιρναν τα γράμματα”. Σήμερα, όλα τα παιδιά πρέπει να μάθουν γράμματα και η ακαδημαϊκή επιτυχία των παιδιών έχει πλέον μετεξελιχθεί σε σκοπό υψίστης σημασίας για κάθε οικογένεια. Τα μαθησιακά προβλήματα και τα προβλήματα λόγου, τροχοπέδη για μια καλή επίδοση του παιδιού στο σχολείο, γίνονται ολοένα και περισσότερο ορατά και αναγνωρίσιμα σήμερα.

Έστω κι αν οι παλιότεροι εξ ημών επιμένουν ότι αυτοί στην εποχή τους δεν είχανε τέτοια προβλήματα, οι νεότεροι, ευαισθητοποιημένοι γονείς και εκπαιδευτικοί, γνωρίζουμε πλέον ότι στη σημερινή εποχή, τα προβλήματα λόγου και τα μαθησιακά προβλήματα όντως ταλαιπωρούν αρκετά παιδιά, τα οποία απευθύνουν καθημερινά, το κάθε ένα με τον δικό του τρόπο, έκκληση για βοήθεια! Ευθύνη γονιών και εκπαιδευτικών είναι ο εντοπισμός των προβλημάτων αυτών και η παραπομπή τους για περαιτέρω αξιολόγηση. Ευθύνη των ειδικών είναι η εμπεριστατωμένη εκτίμηση, η σωστή ενημέρωση των γονέων και εκπαιδευτικών που εμπλέκονται στη μάθηση του παιδιού – ανάλογα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης στην οποία βρίσκεται- και, τέλος, ευθύνη των θεραπευτών η επιλογή των κατάλληλων κατά περίσταση μεθόδων για την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ

Σύγχυση δημιουργείται συχνά στον κόσμο –και ίσως όχι αδικαιολόγητα- όσον αφορά κάποιες ειδικότητες που έχουν πρόσφατα εμφανιστεί στο χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών. Η λογοθεραπεία, συνιστά έναν από τους σχετικά νέους για τη χώρα μας κλάδους των επιστημών του ανθρώπου.

Λογοπεδικός, Λογο-παθολόγος, Θεραπευτής λόγου ή Λογοθεραπευτής (οι όροι είναι ισότιμοι και αφορούν την ίδια ακριβώς ειδικότητα) είναι ο ειδικός που ασχολείται με τις διαταραχές λεκτικής (προφορικής και γραπτής) και μη λεκτικής επικοινωνίας που ενδέχεται να παρουσιαστούν σε παιδιά, εφήβους ενήλικες και υπερήλικες.

Έργο του είναι να εκτιμά τα προβλήματα στην επικοινωνία των ατόμων και στη συνέχεια (εάν κριθεί αναγκαίο) να βοηθά τα άτομα αυτά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων τους με το σχεδιασμό και την εφαρμογή κατάλληλων προγραμμάτων αποκατάστασης. Ο Λογοπεδικός – Λογοθεραπευτής λοιπόν δραστηριοποιείται στον τομέα της πρόληψης, της διάγνωσης, της θεραπείας-αποκατάστασης και έρευνας των διαταραχών επικοινωνίας.

Τα προβλήματα επικοινωνίας που άπτονται της ειδικότητας του Λογοπεδικού-Λογοθεραπευτή μπορεί να είναι προβλήματα λόγου (προφορικού, γραπτού ή άλλων συστημάτων επικοινωνίας), φωνής και ομιλίας. Παράλληλα, ο Λογοπεδικός-Λογοθεραπευτής συνεργάζεται με άλλους ειδικούς (παιδιάτρους, αναπτυξιολόγους, παιδοψυχιάτρους, γλωσσολόγους, ψυχολόγους, εργοθεραπευτές, φυσικοθεραπευτές, ειδικούς παιδαγωγούς κ.α.), όταν αυτό απαιτείται από τη φύση των δυσκολιών και την αναγκαιότητα της αποτελεσματικής αποκατάστασης .

Η επιστημονική κατάρτιση του Λογοπεδικού-Λογοθεραπευτή υπήρξε έως πρότινος πανεπιστημιακού επιπέδου, καθώς η απουσία σχολής Λογοθεραπείας στην Ελλάδα ανάγκαζε τους ανθρώπους που ήθελαν να ασχοληθούν με το αντικείμενο να φοιτήσουν σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό επίπεδο σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Τα τελευταία χρόνια, λειτουργεί τμήμα λογοθεραπείας στα Τ.Ε.Ι. Πατρών και Ιωαννίνων, οι τελειόφοιτοι του οποίου υποχρεούνται σε εξάμηνη πρακτική άσκηση κοντά σε πιστοποιημένα από το Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοπεδικών μέλη του Συλλόγου.

Η εκπαίδευση του Λογοπεδικού-Λογοθεραπευτή – θεωρητική και κλινική – περιλαμβάνει τους εξής βασικούς τομείς:

• Ανατομία και Φυσιολογία

• Φωνητική και Γλωσσολογία

• Λογοπαθολογία και Θεραπευτική

• Ψυχολογία

καθώς και

• Ακουολογία

• Μελέτη ωτορινολαρυγγολογικών διαταραχών

• Νευρολογία

• Ορθοπεδική

• Παιδαγωγική

• Πλαστική χειρουργική

• Ψυχιατρική

• Κοινωνιολογία

• Μεθοδολογία έρευνας και στατιστική.

Σήμερα, στη χώρα μας, υπηρεσίες Λογοθεραπείας παρέχονται από:

• δημόσιους φορείς (π.χ. στα κατά τόπους Κέντρα Ψυχικής Υγείας)

• από ιδιωτικά Κέντρα Λόγου, όπου στο πλαίσιο μιας κατά το δυνατό διευρυμένης Διεπιστημονικής Ομάδας διάγνωσης και αποκατάστασης, η κάθε ειδικότητα έχει το δικό της μερίδιο ευθύνης και συνεισφοράς (Όπως σε όλες τις επιστήμες του ανθρώπου, έτσι και στα προβλήματα του Λόγου και της Μάθησης η διεπιστημονική συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφόρησης μεταξύ των ειδικών είναι προς όφελος του ατόμου, καθώς εξασφαλίζει την εγκυρότητα της διαγνωστικής διαδικασίας και την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα του προγράμματος αποκατάστασης)

• από μεμονωμένους, ιδιώτες Λογοπεδικούς-Λογοθεραπευτές.

Η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών ωστόσο, όπως και σε όλους τους τομείς παροχής υπηρεσιών, είναι ανάλογη με την επαγγελματική δεοντολογία και την προσωπική αξιοπρέπεια του εκάστοτε ειδικού. Δυστυχώς, όπως και σε κάθε χώρο, στον τομέα της διάγνωσης και αποκατάστασης των προβλημάτων επικοινωνίας, λόγου και μάθησης, υπάρχουν “ειδικοί” που αντιμετωπίζουν με τον ελάσσονα σεβασμό το παιδί που ταλαιπωρείται και το γονιό που αγωνιά. και επιθυμεί να παράσχει κάθε δυνατή βοήθεια στο παιδί. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις παιδιών που περιφέρονταν επί χρόνια σε “ειδικούς” για προβλήματα άρθρωσης των οποίων η αποκατάσταση δεν θα υπερέβαινε τους 3 μήνες. Ή περιπτώσεις δυσλεξικών παιδιών, που συνεργάστηκαν με ειδικούς παιδαγωγούς ή άλλους ανειδίκευτους “ειδικούς” σε ένα υποστηρικτικό πλαίσιο των δυσκολιών τους, χωρίς ποτέ να αποκαταστήσουν τις δυσκολίες τους στο επίπεδο που η νοημοσύνη τους θα τους επέτρεπε.

Ο γονιός, ο κάθε γονιός όταν μπαίνει στη διαδικασία να λύσει τα προβλήματα του παιδιού του θα πρέπει να επικαλείται το αλάνθαστο κριτήριο που διαθέτει: “ποιον πραγματικά εμπιστεύομαι να δουλέψει με το παιδί μου;”

Τέλος, ένα ασφαλιστικό δικαίωμα που ο ενδιαφερόμενος γονιός θα πρέπει να γνωρίζει, είναι ότι στον ιδιωτικό τομέα, μέρους του κόστους της λογοθεραπείας καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία.

Πηγή: Κέντρο Λόγου ΕΥ ΛΕΓΕΙΝ